Nelson Mandela kreeg er ook een, in 1999. En koningin Beatrix in 2005. Zij ontvingen een eredoctoraat op grond van het motto van de Universiteit Leiden: Praesidium Libertatis, bolwerk van vrijheid. Meestal gaan eredoctoraten echter naar wetenschappers. ‘Het is een onderscheiding, een soort medaille eigenlijk, voor een collega in de wereld, die we ontzettend waarderen’, vertelt Geesteswetenschappendecaan Wim van den Doel.
De Raad van Decanen, onder voorzitterschap van de rector magnificus van de universiteit, verleent de doctoraten. ‘In de Verenigde Staten ontvangen soms wel tien of twintig mensen tegelijk een honorary degree. Zangers, politici, donateurs, iedereen.’ Inderdaad: Kanye West, Ed Sheeran, Bono. ‘Daar heeft het echt een netwerkfunctie.’ Hier niet? ‘Natuurlijk versterkt het de band, maar wij zijn toch zuiniger: een of twee per jaar, in een lustrumjaar misschien drie. Het is een zeldzame eer.’
Op de afgelopen dies natalis viel die te beurt aan Jennifer Tour Chayes, directeur van Microsoft Research New York City. ‘Dit jaar waren de bèta’s min of meer aan de beurt, maar er zijn geen vaste regels voor. De decaan in dat vakgebied doet dan een voordracht en vervolgens bespreken we dat’, vertelt Van den Doel. Leidt dat weleens tot discussies? ‘Er wordt wel kritisch gekeken. Bovendien is er soms meer dan één kandidaat.’
‘Belangrijk is dat het meestal gaat om iemand uit een vakgebied dat hier ook onderzocht wordt. We zullen niet zo snel een eredoctoraat in de economie uitreiken, of in de tandheelkunde. Er moet iets Leids aan zitten.’
Behalve het universiteitsmotto hooghouden of onderzoekswerk verricht hebben ‘van uitzonderlijke betekenis’, staat er nóg een mogelijk criterium in het Leidse promotiereglement. Zo kreeg cartoonist Peter van Straaten in 2011 een eredoctoraat, omdat hij met zijn tekeningen ‘wetenschappelijk, cultureel of maatschappelijk’ werk had verricht, dat de wetenschap ‘op uitzonderlijke wijze’ bevordert.
Van den Doel: ‘Iemand die al een eredoctoraat heeft, heeft eigenlijk een nadeel. Niet dat het uitgesloten is, maar als iemand er al tien heeft, is het niet origineel om de elfde te geven.’ Nu ontving Mandela er ook zeker vijftig, maar dat valt nog in het niet bij de Japanse boeddhistische filosoof Daisaku Ikeda, die er zo’n 350 heeft. Geen van Leiden overigens.
Het eerste eredoctoraat ooit zou in 1470 in Oxford uitgereikt zijn. De geschiedenis van Leidse eredoctoraten is wat onduidelijk. Dolf Cohen, oud-rector, hoogleraar geschiedenis en de vader van Job Cohen, verzamelde de gegevens van Leidse eredoctoraten van 1876 tot 1986. Zijn lijst wordt bewaard in het Academisch Historisch Museum. Charles Darwin, van wie bekend is dat hij er in 1875 een aangeboden kreeg, staat er net niet op. Hij volstond met een bedankbriefje. Tegenwoordig is het wel de bedoeling dat iemand daadwerkelijk langskomt, vertelt Van den Doel. ‘Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand weigerde. Terwijl het uitsluitend een diploma is. Je krijgt er geen geld voor. Een Latijnse tekst, een kappa en een applaus, dat is het.’
Wel op Cohens lijst: Koningin Wilhelmina, in 1925, toen de universiteit 350 jaar bestond. Drie jaar later ontving ook prinses Juliana er een. ‘Zij studeerde in Leiden, maar op een gegeven moment vond koningin Wilhelmina het welletjes. Ze had wel genoeg gestudeerd onder het volk’, vertelt Van den Doel. ‘Omdat ze nog geen diploma had, reikte de universiteit een eredoctoraat uit, als noodsprong.’
Eredoctoraten zijn niet altijd onomstreden. ‘Winnie Mandela’, noemt Van den Doel. ‘Zij ontving er een in Utrecht in 1986.’ Later werd ze veroordeeld voor medeplichtigheid aan ontvoering en mishandeling. In Amsterdam ging er vlak na de oorlog zelfs een enkele stem op om, in navolging van Churchill, Jozef Stalin een eredoctoraat te verlenen. ‘Ik heb geen idee of een eredoctoraat later alsnog terug te trekken is’, zegt Van den Doel. ‘Maar voor zover ik weet is het nog nooit gebeurd.’
In 1928 waren er overigens ook verschillende hoogleraren tegen het eredoctoraat voor prinses Juliana, net als in 2002, toen de tegenwoordige koning Filip van België er een van de universiteit van Leuven in ontvangst mocht nemen.
Gaat koning Willem Alexander er trouwens ooit een krijgen van zijn alma mater, de Universiteit Leiden? Van den Doel: ‘Daar doe ik geen uitspraak over.’
Zeventig jaar geleden ontving Winston Churchill een eredoctoraat van de Leidse universiteit. Ooggetuigen van toen blikken terug. ‘Ik stak een kaartje met "PRESS" tussen de rand van mijn hoed. Zo kwam ik gemakkelijk de Pieterskerk binnen.’ Lees hier meer.