‘De president heeft de macht om gratie te verlenen voor overtredingen tegen de Verenigde Staten, behalve in gevallen van afzetting.’
Zo staat het in artikel 2 van de grondwet van de Verenigde Staten.

‘De president heeft hiermee een soort absolute macht om criminelen vrij te spreken zonder dat het Hooggerechtshof daar iets aan kan doen’, vertelt Kimberly Wehle. De professor constitutioneel recht aan de universiteit van Baltimore en gasthoogleraar in Leiden zal donderdag in een lezing betogen dat de Amerikaanse democratie in gevaar is.

‘Voor elke andere presidentiële bevoegdheid gelden diverse beperkingen om te voorkomen dat één persoon alle macht heeft, maar in dit geval heeft de president wél alle macht in handen.’

Hoe kan dat? ‘De zogenoemde Pardon Power van de Amerikaanse president is eigenlijk een reliek uit de Britse monarchie. Vroeger kon de koning gratie verlenen als blijk van genade. Er was geen goed strafrechtsysteem en vaak werden conflicten in de privésfeer uitgevochten. De koning kon dan tussenbeide komen en besluiten om wel of geen gratie te verlenen. Tegenwoordig kan het pardon in het Verenigd Koninkrijk teniet worden gedaan door een wet of worden aangevochten in een rechtbank, terwijl het in de Verenigde Staten een soort koninklijk voorrecht is gebleven.’

6 januari

Zo heeft president Donald Trump op de eerste dag van zijn tweede termijn gratie verleend aan ruim 1500 mensen die betrokken waren bij de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Hierdoor werden alle gevangengenomen relschoppers vrijgelaten en alle lopende zaken tegen hen geseponeerd. ‘Het is choquerend, want het gaat om gewelddadige mensen die de grondwet hebben ondermijnd en ermee wegkomen, puur vanwege hun loyaliteit aan Trump.’

Maar Trump is zeker niet de enige die het presidentiële pardon op controversiële wijze heeft ingezet. ‘Na het aftreden van president Richard Nixon in 1974, vanwege het Watergate-schandaal, werd vicepresident Gerald Ford automatisch zijn opvolger. Hij verleende Nixon volledige en onvoorwaardelijke gratie, terwijl hij betrokken was bij illegale politieke spionage en corruptie. Joe Biden verleende afgelopen december gratie aan zijn eigen zoon die veroordeeld was voor belastingontduiking en wapenbezit. Presidenten hebben het pardon in de laatste eeuwen constant misbruikt om familie, vrienden en bondgenoten vrij te spreken van allerlei misdaden. Dat kan totaal niet de bedoeling zijn geweest toen de grondwet werd opgesteld.’

Het Hooggerechtshof heeft het presidentiële pardon verkeerd geïnterpreteerd, aldus Wehle. ‘Het wordt nu namelijk gezien als een soort ultieme, grenzeloze macht. De enige expliciete beperking is dat een president geen gratie kan verlenen in het geval van afzetting. Maar geen enkele bevoegdheid is absoluut onder de grondwet en zou het strafrecht tegenwicht moeten bieden.

Boven de wet

‘In plaats daarvan zien we hoe sommigen strafrechtelijk de fout in gaan en daarna gewoon met een pardon op zak vrij rondlopen. Dat een president daarvoor steekpenningen kan aannemen, is volgens het Hooggerechtshof niet eens per se verkeerd. Daarmee heeft het hof niet alleen de grenzen van het presidentschap opgerekt, maar het zelfs boven de wet geplaatst.’

Trump is vrijwel onaantastbaar geworden, stelt de hoogleraar. ‘Als je door de straat rijdt, geldt er een maximumsnelheid. Maar het is niet de maximumsnelheid die zorgt dat jij je aan de regels houdt, het is de boete die je kunt krijgen. Op dit moment gelden er geen boetes voor overtredingen in het Witte Huis. De grondwet is, net als een verkeersbord, betekenisloos.

‘Trump-supporters vinden het juist leuk dat hij de regels naar zijn hand zet. Ze houden van dat machismo, zonder het gevaar te zien. Ze geloven dat ze al hun vrijheden kunnen behouden door een autocraat in het Witte Huis te zetten, maar zo werkt dat gewoon niet. Veel veteranen die Trump steunen, weten niet eens dat hij het personeel bij de zelfmoordpreventielijn voor veteranen heeft ontslagen, want ze kijken alleen naar Fox News. En als je het ze vertelt, willen ze niet geloven dat hun icoon zoiets zou doen.’

Maar ook de Democraten zijn niet in staat Trump te stoppen. ‘Ze hebben nog niet bedacht hoe dat moet, omdat ze compleet zijn overrompeld. Het gaat allemaal veel te snel om een goede reactie te kunnen geven. Het is alsof er niet één tennisbal over een net wordt geslagen, maar honderd.’

Beangstigend

Het is moeilijk om te voorkomen dat de Verenigde Staten een autocratie worden, vreest de hoogleraar. ‘Alle checks and balances rond de macht van de president hebben gefaald. De Republikeinen in het congres zijn een afzettingsprocedure gestart om rechters uit te schakelen die de macht van Trump en Elon Musk inperken. We zien een toenemende bestraffing van mensen die tegen de onbeperkte macht van Trump ingaan.’

‘Mensen zijn bang. Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik me zorgen maak om me uit te spreken tegen de regering. Dat ondermijnt de vrijheid van het eerste amendement. Trump deporteert nu een student aan de universiteit van Columbia, omdat hij zich uitspreekt voor de Palestijnen, hij heeft professoren bedreigd omdat ze lesgeven over diversiteit en hij heeft veiligheidsmachtigingen ingetrokken voor advocaten die mensen representeren die tegen hem ingaan.

‘Iedereen moet nu wakker worden, ook al is het beangstigend om hierover na te denken. De toekomst zal alleen nog maar beangstigender worden als we nu blijven slapen.’

Kimberly Wehle, Pardon Power: Reforming the Sword of Justice, donderdag 13 maart, 19:30 tot 21:30 uur, The John Adams Institute, OBA Theater Amsterdam