Waarom zijn veel landen in de Sahel instabiel?
‘Sinds de val van de Libische leider Gadaffi in 2012 is die regio heel onrustig. De Touareg die dienden in zijn presidentiële garde zijn teruggekeerd naar de Sahel en een rebellie begonnen. Dat is een trigger geweest van een nieuwe geweldsspiraal.’
Welke rol spelen sociale media?
‘De online en offline wereld zijn niet meer gescheiden, ook niet in oorlogvoering. Na de militaire coup in Mali in 2021 wilde het nieuwe regime af van de Franse invloed in het land. Toen Human Rights Watch een rapport over een door de militaire junta aangerichte slachting in het dorp Moura publiceerde en de Franse internationale omroepen RFI en France 24 daarover berichtten, werden zij ervan beschuldigd valse informatie te verspreiden. Het was echter nieuws dat de Malinese overheid niet beviel.
‘De omroepen werden op Twitter en Facebook aangevallen met onterechte beschuldigingen. Met als gevolg dat de omroepen niet meer mogen uitzenden in Mali en Burkina Faso.
‘Het is een mediaoorlog op alle fronten. Want in WhatsApp-groepen zie je dat er heel veel gewelddadige berichten vol met desinformatie worden geplaatst en haat tussen etnische groepen wordt aangezet.’
Leidt dat tot meer geweld?
‘Dat is de vraag, maar het heeft zeker grote invloed. Ook in Tsjaad, waar ik net ben geweest, is een sterk anti-Frans sentiment. De online campagne, waarvan wordt gezegd dat de Russen erachter zitten, heeft geleid tot protesten tegen de Fransen. Ook wat er tijdens die protesten wordt gepost op bijvoorbeeld Facebook versterkt het sentiment van haat.
‘Vroeger gooiden overheden het internet op slot om controle te houden. Nu knokken ze online mee en houden in de gaten waar de spanningen zitten in de bevolking. Je kunt op Facebook zien hoe een protest zich ontwikkelt, zeker in Tsjaad begrijpt de overheid dat heel goed. Kritische influencers worden gevolgd en vervolgd.’
Welke rol spelen de Russen?
‘Ze adviseren de regimes over hoe ze sociale media het beste als wapen kunnen inzetten. In Mali en Burkina Faso zijn ze de nieuwe bondgenoot. De Wagner-groep staat te trappelen om in Niger actief te worden. In Tsjaad zijn de Russen officieel nog niet, maar er wordt wel over hun aanwezigheid gesproken.
‘Of ze ook trollenfabrieken hebben waar allerlei nepnieuws geproduceerd wordt specifiek voor de Sahel, weet ik niet. We hebben dat proberen uit te zoeken voor de Malinese Twittersphere. Maar daar kwamen we toch niet achter, dan moet je toch meer trucjes van de Russische geheime dienst kennen.’
Wat heeft u in Tsjaad gedaan?
‘In Tsjaad strijden veel groepen met elkaar: het noorden van het land tegen het zuiden, christen tegen moslim. Er zijn verschillende etnische groepen waar spanningen tussen zijn, ook online. Ik heb daar met jonge journalisten gepraat over hoe ze artikelen kunnen schrijven die niet polariseren. Het gebruik van sommige woorden in een tekst, kan voor een bepaalde groep beledigend zijn en een mogelijke vonk voor escalatie. Sommige schrijvers doen dat bewust, maar veel mensen zijn gepolariseerd zonder dat te weten. ‘Hoe kom je erachter of je zelf ook bepaalde beladen woorden gebruikt? Hoe schrijf je een post zonder te polariseren?
‘We willen laten zien dat tegenstellingen onzin zijn. In het gewone leven zijn noorderlingen bevriend met zuiderlingen en christenen met moslims. Ik vind dat ik niet alleen maar onderzoek moet doen, ik wil me ook op een ander manier inzetten. Je voelt je als wetenschapper soms hulpeloos. Wat we doen in Tsjaad is een druppel op een gloeiende plaat, maar je moet wat.’
Mirjam de Bruijn, Desinformatie en Conflict: De rol van nepnieuws bij online oorlogvoering in de Sahel, Leids Actualiteitencollege, Rijksmuseum van Oudheden, dinsdag 21 november, 17:00 - 19:00 uur