‘Het is een hobby die een beetje uit de hand is gelopen’, geeft socioloog Pauwke Berkers van de Erasmus Universiteit Rotterdam toe. ‘Met mijn collega Julian Schaap zat ik gezellig een biertje te drinken en naar metal te luisteren. Zo ontstaan altijd de beste ideeën.’ Kleine kanttekening: ‘Hij is de metal-man, ik ben meer de punk- en hardcore-dude. Maar ach, voor die scenes geldt eigenlijk hetzelfde mechanisme: heel wit en nauwelijks vrouwen.’
En voor hij het wist, had hij drie publicaties over het onderwerp waarover hij in het Rijksmuseum van Oudheden komt vertellen: gruntende vrouwen in de metalscene.
Voor leken: grunten is de gutterale blafzang die ontstond toen het genre zich halverwege de jaren tachtig van de vorig eeuw vertakte in extreme genres als death en black metal. Terwijl de muziek steeds harder en sneller werd, lieten zangers in plaats van te gillen of schreeuwen een duivelse doodsrochel horen, diep opgeboerd vanuit de onderbuik.
Niet per se een scene waarin vrouwen floreren, kortom. ‘Metal is echt een mannencultuur’, bevestigt Berkers. ‘Het begint met bevriende puberjongens die samen in een oefenhok zitten. En omdat het idee heerst “dat vrouwen het niet kunnen”, is het voor hen moeilijk om toegang te krijgen tot bands.’
En áls ze dan al mee mogen doen, krijgen ze de bas toebedeeld. ‘Dat instrument heeft – ook buiten de metal – het minste aanzien. Drums, gitaar en zang zijn het meest prestigieus. Dat eisen mannen voor zichzelf op.’
Maar dat lijkt te veranderen, zegt Berkers. ‘Vrouwen hebben een manier gevonden om gendervooroordelen te omzeilen en hun skills te laten zien.’ Namelijk: via zogeheten vocal covers op YouTube. Vergelijk het met zangeres Esmée Denters die filmpjes van zichzelf opnam, zingend in haar slaapkamer, en vervolgens op haar zestiende door Justin Timberlake werd ontdekt. Op vergelijkbare manier staan er talloze vrouwelijke headbangers voor een webcam de longen uit hun lijf te grunten.
‘Die YouTube-scene is niet alleen groot, maar ook zelfcorrigerend. In de comments geven grunters elkaar tips over hoe je tussen het schreeuwen door het beste adem kunt halen. En zodra iemand lacherig gaat doen, springt iedereen er bovenop. Vaak hoor je dat internet vooral geschikt is voor pesters, maar dat is hier zeker niet het geval.’
Door de vocal covers kunnen de gruntende vrouwen zich letterlijk in de kijker schreeuwen. Alleen: als ze dan eenmaal zijn aangenomen (‘opwaartse mobiliteit’), leidt dat tot dilemma’s. ‘Een zangeres in de metal geldt als unique selling point. Dat genereert extra aandacht. Alleen: dat is geen artistiek, maar een economisch motief. Zo ontstaat een spanningsveld wat betreft de legitimatie: in hoeverre worden ze serieus genomen? Zitten ze niet gevangen in hun eigen stereotype?’
Toch is Berkers hoopvol: het aantal metalbands met vrouwelijke onheilsprofeten groeit en heeft bovendien succes: van het Zweedse Arch Enemy tot het Zutphense Izegrim. Maar het kan nog altijd veel beter, zo leerde een uitgebreide analyse van het gezaghebbende grafherrie-naslagwerk Encyclopaedia Metallum (te vinden op metal-archives.com): ‘Dat is een behoorlijk betrouwbare database met tienduizenden bands. Maar als je kijkt hoeveel vrouwen daarin zitten, kom je op nog geen drie procent.’
Er is één schrale troost, grinnikt hij: ‘Qua uiterlijk is metal natuurlijk weer wel genderneutraal, want iedereen heeft lang haar.’
Pauwke Berkers, Gruntende vrouwen in de metalscene. Nacht van Kunst en Kennis, 17 september, in het Rijksmuseum van Oudheden om 19.30 uur
Door Frank Provoost