‘De biologische klok in onze hersenen bepaalt ons dag- en nachtritme’, vertelt hoogleraar neurofysiologie Joke Meijer. ‘Die klok kan zelf ritme aanhouden, maar als het niet een beetje bijgestuurd wordt kan het scheef gaan lopen met de dag en nacht in de buitenwereld. Dat bijsturen gebeurt met licht.’
Telefoons en computers hebben sinds enkele jaren ingebouwde software die blauw licht ‘s avonds uit je scherm filtert, zogenaamd om je makkelijker te laten slapen. In bejaardentehuizen hangen blauwe lampen die de bewoners overdag juist wakker moeten houden.
Maar volgens Meijer, die samen met promovendus Robin Schoonderwoerd onderzoek deed naar de invloed van licht op onze biologische klok, is de focus op blauw licht onterecht.
Andere kleuren
‘Op een gegeven moment is ontdekt dat bij sommige dieren die rood en groen licht niet konden waarnemen, de biologische klok nog steeds gelijkliep’, vertelt Meijer. ‘Toen is geconcludeerd dat rood en groen licht dus niet ter zake doen bij dit proces. En dat zou dan ook voor de mens gelden.’
Niet helemaal tevreden met deze conclusie besloot de neuroloog zelf vervolgonderzoek te doen. In een eigen experiment bekijkt ze dieren die juist geen blauw kunnen waarnemen. Als de biologische klok daadwerkelijk alleen maar door blauw licht gelijkgezet wordt, zou die bij deze dieren sterk uit de pas moeten lopen. Toch vindt de hoogleraar bij deze dieren tegen de verwachting in een klok die gelijkloopt met de buitenwereld. Conclusie: de klok reageert ook op andere kleuren dan alleen blauw.
Maar is dat bij de mens ook zo?
Dat was nog niet zo eenvoudig om te testen. Waar onderzoekers bij dieren gebruik konden maken van elektroden in de hersenen, was het bij mensen alleen mogelijk indirecte, onnauwkeurige metingen te doen. Gelukkig beschikt het Leids Universitair Medisch Centrum over een MRI-scanner met een zeer krachtig magneetveld, die het mogelijk maakt om veranderingen in hersenactiviteit op heel kleine schaal waar te nemen.
Gedoe met spiegeltjes
Maar dan moesten de onderzoekers wel eerst een speciale bril met LED-lampjes laten maken. Een gewone lamp met metalen onderdelen zou in het sterke magnetische veld van de scanner onmogelijk werken. Meijer: ‘Het was eerst een heel gedoe met spiegeltjes, maar deze nieuwe bril kan heel specifieke kleuren laten zien. Precies die kleuren waar de lichtreceptoren in onze ogen het meest gevoelig voor zijn.’
Gewapend met de niet-magnetische kleurenbril en de krachtige MRI-scanner richten Meijer en Schoonderwoerd zich op de suprachiasmatische nucleus, een piepklein gebiedje in de hersenen dat onze biologische klok aanstuurt. Meijer: ‘Iedereen zei dat het niet zou lukken, want die biologische klok is zo klein: een halve kubieke millimeter, even dik als je nagel. Het is het allerkleinste hersengebiedje dat ooit is gemeten.’
Om een duidelijk beeld te krijgen moest promovendus Schoonderwoerd de hersenbeelden van alle proefpersonen heel exact op elkaar stapelen. Pas met het totaal van alle proefpersonen waren de veranderingen in hersenactiviteit zichtbaar.
Zoals verwacht veranderde de hersenactiviteit van proefpersonen als er blauw licht in hun ogen scheen, maar die activiteit was onverwachts óók te zien als de brilletjes oranje, groen of violet licht gaven. Conclusie: de biologische klok reageert op alle kleuren licht, niet specifiek op blauw.
De nadruk op blauw mag daarom wel wat minder, vindt de hoogleraar. ‘Het is echt te veel gehypet geweest. Mensen die na hun nachtdienst met een speciale filterende bril naar huis rijden om beter te kunnen slapen vind ik zo’n flauwekul. De industrie verdient trouwens goed aan de verkoop van speciale blauwe lampen aan bejaardentehuizen, maar een lamp met wit licht houdt mensen ook wakker.’
Het is een kleine aardverschuiving in het begrip van onze biologische klok, maar betekent dat ook dat de kleurenfilters op je telefoon nutteloos zijn? ‘Als je een filter op je telefoonscherm hebt, zie je in ieder geval minder licht, dus in die zin helpt het. Mensen die moeite hebben met opstaan, zo’n beetje alle studenten dus, moeten vooral ‘s avonds minder in het licht zitten. Of je dat nou met een blauwfilter doet of dat je je scherm wat zachter zet maakt niet zo veel uit.’