Biologen zullen de vraag of er sprake is van een biodiversiteitscrisis onmiddellijk beantwoorden met ‘ja’. Vorige maand brachten de Verenigde Naties een rapport uit waarin ze stellen dat van de naar schatting acht miljoen soorten op aarde, er één miljoen met uitsterven bedreigd worden. De methodologie is nog niet openbaar, dus je kan vast een beetje steggelen over wat ‘soort’ en ‘bedreigd’ precies betekenen, en of het er niet stiekem toch wat minder zijn, maar het zijn er in elk geval veel. Habitatvernietiging, vervuiling, overbevissing, klimaatverandering: het telt op.
Het woord ‘crisis’ suggereert echter dat urgent ingrijpen nodig is. Zelfs daar is Bas Haring, de Leidse hoogleraar publiek begrip van wetenschap, het nog niet eens zozeer mee oneens.

Maar…?
‘Je moet als wetenschapper duidelijk zijn over het onderscheid tussen meningen en feiten. Ik ben bang dat in de biologie verborgen oordelen over het belang van biodiversiteit verweven worden met de wetenschap. Biologen worden gewoon warm van biodiversiteit, en dat is ook heel logisch. Maar een leek ziet het verschil niet, en die denkt dat er daadwerkelijk een ramp staat te gebeuren.’

Dat is toch ook zo?
‘Bij klimaatverandering zijn er heel duidelijke repercussies voor mensen. We moeten allemaal naar Polen verhuizen, bij wijze van spreken. Zoiets speelt bij biodiversiteit niet. Ik werd laatst aangesproken door een mevrouw die zo bang was voor de toekomst van haar kinderen. Moest ze nu alvast eten in gaan slaan? Dat is gewoon echt niet nodig.’

De natuur biedt ons behalve voedsel nog veel meer diensten aan. Waterzuivering, schone lucht, bestuiving, toerisme…
‘Zo eenvoudig is de relatie tussen die ecosystem services en biodiversiteit echter niet. Neem nou het tegengaan van bodemerosie. Als de diversiteit afneemt, verdwijnt die dienst niet ineens. Het kan best zijn dat één enkele soort die dienst ook kan leveren. Onze duinen zijn ongelofelijk bio-arm, maar het helmgras zorgt er toch voor dat ze blijven staan. (Zie ook: Hoeveel salaris verdient een boom?)

‘De discussie over die services begint met de aanname dat biodiversiteit belangrijk is. Vervolgens komt er een onderzoek: als de diversiteit in een gebied twee keer zo hoog is, is de bodemerosie een paar procentjes minder. Conclusie: dús moeten we de biodiversiteit beschermen. Als dat waardeoordeel en de wetenschappelijke conclusie te veel door elkaar lopen, wordt de wetenschap niet meer vertrouwd.’

Wat mist u dan, wetenschappelijk gezien?
‘Er is geen enkel onderzoek dat ook kijkt naar de nadelen. Als een nieuw medicijn getest wordt, bestuderen artsen en farmacologen nauwgezet alle bijwerkingen. Het feit dat dit bij biodiversiteit niet gebeurt, zou alarmbellen af moeten laten gaan.
‘Bij bijwerkingen kun je denken aan ziektes: we hebben een paar nuttige medicijnen uit het regenwoud weten te halen, maar die wegen niet op tegen alle ziektes die er uit de jungle komen. En er zijn repercussies voor het behoud van biodiversiteit: als we het Amazonewoud willen herstellen, heeft dat gevolgen voor onze voedselproductie.’

Maar er zijn allerlei organismen waarvan we pas sinds kort weten wat we er voor leuks mee kunnen. Uit dat regenwoud kunnen nog veel meer stoffen of soorten komen die nuttig voor ons zijn.
‘Dat is zeker een argument. Het is denkbaar dat die biodiversiteit ons in de toekomst nog dingen gaat opleveren. Dan moet je dus een afweging maken: kiezen tussen een schat die misschien in de toekomst wordt ontsloten, of nu met zekerheid voedsel. Overigens zijn dat soort schatten meestal stoffen die in de soorten zitten, en bijvoorbeeld als medicijn kunnen worden gebruikt. Er zijn steeds meer technieken om zulke stoffen synthetisch te maken, dus dat maakt het argument minder sterk.’

Ook los van hun nut voor de mensheid hebben de soorten in dat stuk regenwoud een waarde.
‘Prima. Nu maar hopen dat de rest van de mensheid dat met je eens is én bereid is om meer te betalen voor voedsel. Het is niet zo dat alleen wetenschappers daar een uitspraak over mogen doen; ze hebben daar geen alleenrecht op.’

Staan die wetenschappers ook open voor deze boodschap?
‘Het is echt een rotonderwerp: je krijgt van alles over je heen. Binnenkort verschijnt er een essay dat ik geschreven heb over dit onderwerp, met een bijbehorend publieksding.
‘Als voorproefje daarop had ik onlangs, op de Dag van de Biodiversiteit, een opiniestuk geschreven in het Financieele Dagblad. Over mijn boek Kaas en de evolutietheorie ondervond ik minder weerstand bij de EO dan over dit onderwerp bij academici.
‘Wat is er dan gaande? Zei ik iets doms? Of trapte ik op een gevoelige teen? Als ik zou zeggen dat een perpetuum mobile bestaat en dus energie kan scheppen uit het niets, halen natuurkundigen gewoon hun schouders op, maar dit raakt mensen kennelijk ten diepste. Dat waardeoordeel moet op tafel komen.’

Wat is een ‘bijbehorend publieksding’?
‘Een digitaal product met dialogen. Bijvoorbeeld: wanneer vind jij dat er sprake is van ineenstorting van een ecosysteem? Ik vind dat als je nagedacht hebt over een onderwerp, je ook moet nadenken over andere vormen om het te delen dan alleen een boek.
‘Alleen: dat boek kan ik zelf schrijven, en voor iets digitaals dat interactief en beeldend is, heb ik hulp nodig en dus geld. Geldschieters daarvoor vinden is lastig: ik wil niet dat bepaalde partijen garen spinnen bij mijn betoog, maar de klassieke natuurbeschermingsorganisaties zitten ook niet op dit verhaal te wachten.’

Stel, u krijgt gelijk. Wat dan?
‘Dan hebben we eerlijkheid gewonnen, en openheid. Eerlijk uitkomen voor je achterliggende waardeoordelen hoort bij de wetenschappelijke integriteit.
‘Of dat beter is, weet ik niet. Op de langere termijn zorgt het hopelijk voor meer vertrouwen in de wetenschap.’