Abu Zubaydah is 53 jaar en werd in 2002 in Pakistan neergeschoten en gevangengenomen. De Amerikanen verdachten hem ervan een terrorist te zijn met een hoge positie in Al Qaida. In geheime gevangenissen, de beruchte zogeheten black sites, in Thailand, Polen, Litouwen, Marokko en Afghanistan werd hij gemarteld.
Verhoorders propten Zubaydah (geboren in Saudi-Arabië als Zayn al-Abidin Muhammad Husayn) in een piepkleine kist waarin hij zich niet kon bewegen. Zijn spieren verkrampten en hij schreeuwde het uit van de pijn. Alleen al in augustus 2002 werd hij 83 keer gewaterboard. In 2006 kwam hij terecht in de Amerikaanse militaire gevangenis Guantánamo Bay op Cuba, waar hij nog steeds vastzit. Zonder dat er een proces tegen hem is gevoerd. ‘De Amerikaanse overheid heeft hem niet aangeklaagd en heeft recentelijk ook aangegeven hem niet te vervolgen’, vertelt de Leidse hoogleraar mensenrechten Helen Duffy, die ook het kantoor Human Rights in Practice runt. ‘Er zijn ook geen beschuldigingen tegen hem geuit. Er is geen enkele basis om hem vast te houden.’
De Palestijn wordt door de situatie waarin hij verkeert ook wel de ‘eeuwige gevangene’ genoemd. Mede door de psychische en fysieke martelingen is de gezondheid van Zubaydah slecht. De hoogleraar zet zich al jaren in om Zubaydah vrij te krijgen en vertegenwoordigt hem in internationale mensenrechtenprocedures. In totaal hebben er rond 780 personen in Guantánamo gezeten.
Onlangs werden elf Jemenitische gedetineerden vrijgelaten en opgenomen door Oman. Er zitten nu nog vijftien mannen vast in de militaire gevangenis. Duffy, maar ook de VN, probeert Zubaydah vrij te krijgen voordat de ambtstermijn van Biden aanstaande maandag afloopt. ‘Biden heeft een aanzienlijke bijdrage geleverd aan het terugbrengen van het aantal gedetineerden. We willen nu de druk op de president zoveel mogelijk opvoeren om ook Zubaydah te laten gaan. De deur staat op een kier en we duwen hard om deze verder open te krijgen. De klok is echter steeds harder aan het tikken.’
Duffy verwacht namelijk dat de kans dat Zubaydah vrijkomt minder groot is wanneer Trump president is. ‘Wat Trump gaat doen, weten we uiteraard niet, maar hij heeft wel eens gezegd dat hij Guantánamo niet wil sluiten. Hij heeft getoond weinig rekening te houden met mensenrechten.’
Samen met collega’s stuurde Duffy een brief aan Biden waarin staat dat de marteling en detentie van Zubaydah een ‘vlek op de natie’ is en volstrekt in tegenspraak is met Amerikaanse waarden. ‘Alleen u kunt een einde maken aan deze nationale nachtmerrie door hem vrij te laten’ en te zorgen dat hij door een land wordt opgenomen. Dat laatste is een bepalende voorwaarde. De brief is ondertekend door honderd prominenten onder wie mensenrechten-experts, ambassadeurs en politici. Een van de ondertekenaars is Lilianne Ploumen, voormalig minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Ook de VN voeren de druk op de Amerikaanse overheid op. Vorige week publiceerden de zogeheten Special Rapporteurs van de VN een brief waarin om de vrijlating van Zubaydah wordt gevraagd. ‘Het is zeer uitzonderlijk dat ze zo’n oproep doen.’
De kans is klein dat Zubaydah deze week daadwerkelijk vrijkomt, maar ‘we blijven sowieso voor hem vechten totdat hij in vrijheid is’.