‘Man slaat vrouw, vrouw verlaat man, man stalkt vrouw en - na dat een lange tijd te hebben gedaan - vermoordt man vrouw.’ Zo, zegt Marieke Liem, hoogleraar Veiligheid en Interventies, wordt femicide in het publiekelijk debat voortdurend geframed. ‘Maar de moord op vrouwen behelst veel meer dan alleen dit prototype, we lijken blind voor andere dynamieken.’

Om dit te veranderen begint Liem de zogeheten Femicide Monitor. Daarin zijn data verzameld van vierhonderd zaken van de afgelopen tien jaar om zogenoemde “rode vlaggen” voor vrouwenmoord te herkennen. ‘Signalen als huiselijk geweld, stalking en extreem controlerend gedrag zijn voor een deel bekend. Terecht dat daar veel aandacht voor is, maar op signalen als financiële, culturele of fysieke afhankelijkheid hebben we nu minder zicht.’

Elke acht dagen wordt in Nederland een vrouw vermoord. In ongeveer de helft van deze gevallen is de (ex-)partner de dader.

‘Vooral mannen zijn dader. In de afgelopen dertig jaar hebben we een of twee gevallen gehad waarbij de vrouw haar partner vermoordde. Maar we willen juist aankaarten dat de dader in heel veel gevallen ook juist niet de partner is. We moeten oog hebben voor andere vormen van vrouwenmoord, zoals moeder- of kinderdoding. Er zijn voorbeelden van mannen die door ernstige geestelijke problemen nog bij hun moeder wonen en de moeder zorgt dan voor de volwassen zoon, terwijl de psychische problematiek toeneemt en de zoon uiteindelijk zijn moeder vermoordt.’

‘Er zijn ook casussen waarbij een hoogbejaarde man en een vrouw al heel lang samen zijn en de man voor de vrouw zorgt omdat haar gezondheid achteruitgaat. De vrouw moet naar een verzorgingstehuis en het stel dreigt te worden gescheiden. De man kan dan besluiten om de vrouw te doden om haar te “redden” van die afhankelijkheid. Een pseudo-altruïstisch motief, want het lijkt of hij het voor haar doet, maar hij doet het voor zichzelf. Ook dat is femicide.’

Liem heeft moeite met de term. Femicide wordt namelijk vaak omschreven als “moord op een vrouw puur om het feit dat ze een vrouw is”.
‘Er wordt vaak geroepen dat gender de reden voor de moord is, maar dat weten we eigenlijk helemaal niet. Dat is heel lastig vast te stellen en vereist veel meer onderzoek. Een vrouw die vermoord wordt bij de overval van een tankstation, om het feit dat zij “in de weg stond”, wordt namelijk ook meegerekend in de femicide-cijfers.’

In de media en het publieke debat gaat het vaak over individuele, heftige femicide-zaken.

‘Dat is logisch, maar ze vertellen ons niets over het grotere plaatje. Bij hoeveel moordzaken speelt gender daadwerkelijk een rol? Welke factoren speelden er nog meer? Steeds is de vraag: wat kunnen we van deze data leren, en hoe en wanneer zou je eerder kunnen ingrijpen?’

Begin volgend jaar wil Liem al met de eerste resultaten komen. ‘Dan kijken we echt nog alleen naar de leeftijd en achtergrond van het slachtoffer, waar en hoe iemand om het leven is gebracht, wat de relatie met de dader is en of de zaak is opgelost. Aan de hand daarvan willen we steeds verder toespitsen op specifieke factoren en gaan we ook onderzoek doen op basis van informatie van de politie, rechterlijke uitspraken, mediaberichten en interviews met nabestaanden. Het is een langetermijnproject en vanaf nu zal iedere femicide-zaak aan deze databank worden toegevoegd.’

Het idee voor de Femicide Monitor is geïnspireerd op voorbeelden uit het buitenland. ‘Veel landen in Latijns-Amerika, de Verenigde Staten en in Europa houden dit al systematisch bij. En aangezien we bij Universiteit Leiden al langer moorddata bijhouden en de roep om data van vrouwenmoorden groeit, hebben we deze databank opgesteld.’

Publiek probleem

‘Nu wordt vaak gezegd dat Nederland het slechter doet dan andere landen. In Nederland worden jaarlijks 42 vrouwen vermoord, maar het relatieve moordcijfer is ongeveer gelijk aan dat van landen als Denemarken, Frankrijk en Zweden.’

Hoewel de databank nuttig is voor politie, justitie, de gezondheidszorg en andere beleidsmakers, is de informatie vooral bedoeld voor een breder publiek. ‘De alertheid op huiselijk geweld is al enorm toegenomen als je het vergelijkt met de jaren tachtig en negentig, toen het nog werd gezien als een privé-issue. Nu wordt het meer en meer een publiek probleem waar we als maatschappij iets mee moeten. Met deze monitor willen we het brede publiek bewuster maken van alle mogelijke rode vlaggen om femicide te kunnen voorkomen.’