Op 22 april keek George Maat (70) samen met zijn vrouw naar RTL Nieuws. Het journaal berichtte over de MH17-lezing die hij twee weken eerder had gegeven bij de studievereniging van gezondheidswetenschappen in Maastricht. ‘We zeiden niets tegen elkaar en waren stomverbaasd. Het was zo raar: ik kón haast niet geloven dat het over mij ging.’ De emeritus hoogleraar fysische antropologie had tijdens een openbare lezing beelden vertoond van slachtoffers en zonder toestemming ‘gevoelige informatie’ over de ramp gedeeld. Tenminste: volgens RTL. ‘Schandalig’, vindt hij. ‘Ik was er echt door in mijn kuif gepikt dat zij stiekem opnamen hebben gemaakt.’

Maat was in de veronderstelling dat hij alleen voor studenten gezondheidswetenschappen stond en wist niet dat de organisatie via Facebook ook ‘studenten van andere studies’ had uitgenodigd. Maar dat maakte de lezing nog niet openbaar, zegt hij. En bovendien waren de RTL-verslaggevers heimelijk binnengekomen na zich te hebben aangemeld met een gmail-adres.‘Ze dachten dat ze hier mee weg konden komen: we steken het vuur aan en zien we wel wat er afbrandt. Ze zijn letterlijk over lijken gegaan. Ik vind dat ze hun excuses moeten maken.’

Al snel noemde de kersverse minister van Veiligheid en Justitie, Ard van der Steur, het optreden ‘buitengewoon ongepast en smakeloos.’ Maat werd uit het Landelijk Team Forensische Opsporing (LFTO) gezet dat bezig was de lichamen van MH17 te identificeren.

‘Van der Steur weet niet waar hij het over heeft’, zegt Maat in het Anatomiegebouw van het Leids Universitair Medisch Centrum. ‘Dat hij heeft gezegd dat ik “niet wetenschappelijk heb gehandeld” is helemaal bizar. Hij heeft geen idee hoe een medisch college verloopt. Hij heeft ook niet nagevraagd hoe het precies zat. De minister was net een week aangetreden. Hij wilde zijn spierballen laten zien, en tonen dat hij er alles aan deed om te voorkomen dat de nabestaanden zouden worden gekwetst.’

Maat had – net als zijn collega’s – de MH17-lezing al eerder gegeven, in Maastricht en Leiden. ‘Er is een oriënterend feitenonderzoek uitgevoerd door de politie. Ik kreeg vrijdag 5 juni te horen dat ik werd vrijgepleit. Maar toen kwam de minister de maandag erop met een Kamerbrief. Die volgde grotendeels de lijn van wat ik al te horen had gekregen. Maar in het laatste deel, maakt de brief een draai van 180 graden, en wordt de schuld bij mij neergelegd. Toen kreeg ik het idee dat er gemanipuleerd was. Het bizarre is dat mijn collega’s en ik het rapport niet mochten inzien, maar enkel onze eigen verhoren mochten corrigeren. Die wijzigingen zijn pas doorgevoerd nadat de minister zijn verhaal in de Kamer had gehouden. Ze wisten dus al van tevoren wat ze wilden schrijven! Ze wilden het afschuiven op mij. Waarom geef je anders een verkeerde voorstelling van zaken?’

Deze week moet het ministerie onder grote politieke druk alle onderliggende documenten aan de Tweede Kamer overhandigen. ‘Dan wordt hopelijk duidelijk wie er zaken heeft veranderd: de minister of het hoofd van de politie.’

Maar de minister is hardnekkig. ‘Zelfs in de antwoorden op de laatste serie Kamervragen wordt gesteld dat het een openbare lezing was. Die fout blijft er maar in zitten. Het is de enige strohalm waar de minister zich aan vasthoudt. Als die knakt, is hij af.’

Van der Steur heeft verschillende momenten gehad waarop hij op zijn woorden terug had kunnen komen. ‘Het enige wat hij publiekelijk hoeft te zeggen is: “Sorry, ik was te snel met mijn oordeel.” Het kan in één zin voorbij zijn voor iedereen.’ Die excuses kwamen ook niet tijdens het gesprek dat Maat vorige week met de minister had.

‘Hij heeft wel gezegd dat het ministerie weer gebruik wil maken van mijn diensten. Dat is wel een heel indirecte manier van eerherstel.

‘Het is gebracht als wandaad, maar zo ziet het overgrote deel van de mensen het niet. Ik heb een stortvloed aan e-mails gekregen, bijna allemaal steunbetuigingen. Er zaten berichten bij van mensen met wie ik in de binnenlanden van Borneo op de lagere school heb gezeten. Die vonden het na zestig jaar blijkbaar de moeite waard om te reageren. We hebben van Jan en alleman bloemen gekregen. Er hebben nog nooit zoveel boeketten in huis gestaan.

‘Ook nabestaanden van MH17-slachtoffers stuurden mails. Ze schreven dat ze blij waren dat ze eindelijk wat hoorden over het onderzoek. Ik vertelde in het college niets nieuws. Maar de nabestaanden hebben zo’n honger naar informatie, dat ze ook een oud verhaal als iets nieuws zien.’

Al dertig jaar identificeert Maat lichamen. Na rampen of oorlogen komt hij in actie. Hij deed onderzoek bij de vliegramp in Tripoli. Hij zocht naar menselijke resten na de tsunami in 2004 en identificeerde lijken in massagraven in het voormalige Joegoslavië. ‘De lichamen zijn zelden compleet. Meestal is het een zak vol met een ratjetoe van allerlei personen in verregaande staat van ontbinding. Nou, daar verheugt niemand zich op. Toch moet en zal je alles goed uitzoeken. En zo wil ik ook weten wat er hier precies is misgegaan rond de lezing. De groep die dit werk doet, is geselecteerd op incasserings- en uithoudingsvermogen. Deze mensen zijn niet geschikt om op te lichten.’

Het forensische werk is zwaar. Vooral als het met oorlogshandelingen te maken heeft. ‘In Joegoslavië stuitte ik twee keer op een boobytrap. Ik werkte voor Scotland Yard en liep met een team door de bossen naar het volgende massagraf. Ik zag een groene visdraad, en ik bedacht mij: “Die hoort hier niet thuis.” Ik stond direct stil en zag dat de lijn was vastgemaakt aan de pin van een handgranaat. Die had ons allemaal kunnen opblazen. Vijftig meter verder was het weer zover. Toen heb ik gezegd dat het bos maar opnieuw moest worden nagekeken.’

Maar oorlog is vooral het moeilijkste omdat er opzet in het spel is. ‘Dat is echt kwaadaardig. Bij ongelukken heb je niet het gevoel dat je het kwaad aan het bestrijden bent. Bij MH17 was het waarschijnlijk een fout. Als die lui die de raket hebben afgeschoten hun verantwoordelijkheid nemen en “sorry” zeggen, dan maakt dat al zoveel uit. Maar die zitten in een land dat geen “sorry” kan zeggen. Het kwaadaardige is er achteraf ingeslopen.’

Volgens Maat komt er ook nog wel iets goeds voort uit de kwestie. ‘Er komen afspraken over het gebruik van forensisch beeldmateriaal en het geven van lezingen. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen gaat wetenschappers die zwaar onder politieke druk staan beter beschermen. Het is verder de bedoeling dat er garanties komen die er voor moeten zorgen dat docenten in de collegezaal vrij kunnen spreken voor hun eigen doelgroep. Bij pathologie wordt ook materiaal vertoond van patiënten die net zijn overleden. Dat moet wel kunnen.’

Vol verwachting kijkt hij naar de ontwikkelingen in Den Haag. ‘Nog één fout en Van der Steur vliegt eruit, dat is toch wel de teneur in de Kamer. Maar misschien verzint het ministerie wel weer een smoes. De schade voor de man is gigantisch. Dat hij ’s nachts niet kan slapen, kan me niet schelen. Deze manoeuvres leiden tot slapeloze nachten bij nabestaanden: dáár ben ik gebelgd over.’

En zijn eigen reputatie dan? ‘Ach, ik ben zo oud en heb al zoveel krassen, dit krasje kan er ook nog wel bij.