Nog voordat de gevolgen van het onbesuisde kabinetsbeleid om 1,3 miljard te bezuinigen op de wetenschap goed en wel zijn overwogen, neemt de Leidse faculteit Geesteswetenschappen alvast een voorschot op de korting: door interne problemen en financiële tegenvallers moet zij op korte termijn een begrotingstekort zien weg te werken dat de komende jaren oploopt tot bijna 6 miljoen euro.

Het is ongetwijfeld een hoofdpijndossier voor de verantwoordelijke bestuurders, maar het narratief dat op dit moment door diezelfde bestuurders de wereld in wordt geholpen is werkelijk beneden alle peil. Er is sprake van ‘inhoudelijke bundeling’, hetgeen volgens het faculteitsbestuur ‘behoud van een zo breed mogelijke expertise en onderwijsaanbod enerzijds en nodige besparingen in het onderwijsportfolio anderzijds’ inhoudt.

In een mail aan alle studenten verwoordt het student-lid van het faculteitsbestuur deze visie nog wranger: ‘Er zijn nu ontzettend veel vakken waar maar heel weinig studenten zich voor inschrijven. Binnen opleidingen wordt dus gekeken of dat wat minder kan. Dat betekent dat je mogelijk op termijn uit iets minder keuzevakken kunt kiezen of dat je iets vaker studenten van een andere Geesteswetenschappenopleiding zult ontmoeten in een vak.’

Kleinschaligheid

De geesteswetenschappen zijn op de moderne universiteiten de vreemde eend in de bijt: ze worden gevormd door een veelvoud aan disciplines, hetgeen resulteert in een groot aantal kleine opleidingen met een lage studenteninstroom en een kleine vaste staf. In die zin zijn ze een overblijfsel van waar de universiteit ooit voor stond: gedegen, kleinschalig onderwijs, een grote mate van contact tussen studenten en docenten, en tegelijkertijd een grote persoonlijke vrijheid in het samenstellen van een afstudeerprogramma.

Studenten die voor zo’n kleine studie kiezen, doen dit dan ook vaak vanwege de kleinschaligheid en de persoonlijke aandacht. Toen ik tussen 2017 en 2021 de bachelor Duitse taal en cultuur volgde, heb ik natuurlijk veel meer geleerd van de werkgroep waarin ik met tien andere studenten onder leiding van een gedreven docent romans van Elfriede Jelinek bestudeerde, dan van het te massale hoorcollege wetenschapsfilosofie, met 250 man in een volgepropte collegezaal.

De facultaire communicatie presenteert het afschaffen van dergelijk kleinschalig en persoonlijk, verondersteld ‘onrendabel’ onderwijs als een noodzakelijk kwaad, een logische stap voor een groep opleidingen die toch al niet levensvatbaar is. En dat is een probleem.

Deze ‘kleine’ disciplines, de opleidingen met ‘ontzettend veel vakken waar maar heel weinig studenten zich voor inschrijven’ bieden namelijk een dwarsdoorsnede door onze faculteit: als je in Leiden Duits studeert, leer je niet alleen goed Duits lezen, spreken en schrijven – je maakt in de opleiding kennis met een enorme waaier aan andere (sub)disciplines.

Studenten Duits komen tijdens hun opleiding in aanraking met literatuurwetenschap, cultuurwetenschap, taalkunde, filosofie en geschiedenis (in vakken die in veel gevallen overigens al jaren gedeeld worden met andere jaarlagen en opleidingen). Met recht kan een afgestudeerde Leidse germanist zich volleerd geesteswetenschapper noemen.

Kliekjes

Bij het faculteitsbestuur lijkt het tegenovergestelde beeld te leven, het beeld van opleidingen in moderne vreemde talen als ‘kliekjes’ voor een minimaal aantal studenten dat zich terugtrekt in de schulp van het eigen onderwijsprogramma. Maar de aard van de opleiding aflezen aan het studentenaantal berust op een denkfout. Alle ‘kleine talen’ – een naam uit de wandelgangen die gelijk al een narratief van zieligheid oproept – zijn in feite grondige, diepe opleidingen waarin de geesteswetenschappen in hun gehele breedte worden bestudeerd aan de hand van een specifiek cultuurgebied.

Juist om deze reden is het door het faculteitsbestuur voorgestelde plan waarbij de ‘kleinste talen’ worden opgenomen in International Studies een doemscenario: binnen een dergelijke oppervlakkige opleiding is er geen ruimte om de diepte van de oorspronkelijke opleidingen te handhaven. Het gaat hier dus helemaal niet om het ‘behoud van een zo breed mogelijke expertise en onderwijsaanbod’, maar om een doekje voor het bloeden.

De door het faculteitsbestuur in de uitverkoop gezette ‘kleine talen’ verdienen juist een ereplaats in de etalage van de universiteit: anders dan wel ‘rendabele’ opleidingen als International Studies bieden de waardevolle talenopleidingen een grondige kennismaking met een cultuurgebied waarbij studenten het gehele geesteswetenschappelijke arsenaal leren inzetten.

Maatschappelijk gezien hebben talen als Duits, Frans, Indonesisch, Arabisch, Koreaans, Turks en al die andere stralen in het Leidse talenprisma de wind misschien niet mee. Maar dat zou voor het faculteitsbestuur juist een reden moeten zijn om tegen de conjunctuur in te gaan en pal achter de waardevolle talenopleidingen te gaan staan: als bastion van vrijheid moet de hele Leidse universiteit juist dat proces van persoonlijke en geesteswetenschappelijke ontwikkeling omarmen, etaleren en stimuleren.

Met de donkere wolk die van overheidswege naar ons toedrijft, stevent een faculteitsbestuur dat niet trots is op zijn eigen talenopleidingen immers onherroepelijk af op het doemscenario dat Durs Grünbein schetst in de laatste regel van zijn ‘Gedicht über Dresden’: ‘Im Futur II wird alles still geworden sein.’

Hubert Mooiman is alumnus Duitse taal en cultuur en Griekse en Latijnse taal en cultuur (Universiteit Leiden), alumnus Antieke godsdiensten (Rijksuniversiteit Groningen), docent bij LUCAS en in het middelbaar onderwijs