‘Best wel een apart gevoel’, kreeg Laurence Fierens (20, politicologie en Midden-Oostenstudies) toen hij vorige week een oefententamen maakte via ProctorExam. Dat programma heeft de Universiteit Leiden aangeschaft om online toetsen mee af te nemen. De surveillance-software krijgt daarbij toegang tot de webcam en het computerscherm van alle deelnemers om ze in de gaten kunnen houden.
‘Aan het begin moest ik met mijn webcam een foto van mijn gezicht maken met mijn studentenkaart erbij om mezelf, net als bij fysieke tentamens, te identificeren’, vertelt Fierens over zijn deelname aan de pilot. Daarna kon hij in een beveiligde omgeving de toets maken. ‘Er wordt continu gemonitord wat je aan het doen bent; je hebt het idee dat er de hele tijd met je wordt meegekeken. Dat vond ik best wel afleiden.’
Fierens vraagt zich af of deze manier van tentamineren in de praktijk gaat werken. Daarnaast maakt hij zich zorgen om zijn privacy. ‘Ik heb geen idee van wat er met de beelden gebeurt. Het was me ook niet duidelijk of er live iemand meekeek, of achteraf.’
Vernietigd
Over de uitkomsten van de pilot wil de universiteit nog geen uitspraken doen.
Het Erasmus University College maakt al gebruik van deze zogeheten proctoring. ‘Alleen de examencommissie en ProctorExam mogen naar de opgenomen beelden kijken, waarna ze worden vernietigd’, zegt Gera Noordzij, hoofd Social and Behavioural Sciences.
De gegevens van studenten die volgens ProctorExam afwijkend gedrag vertonen, worden naar de examencommissie gestuurd. Het kan dan gaan om het openen van een andere site of het staren naar een andere plek dan het beeldscherm. De commissie beslist vervolgens of een student wel of geen fraude heeft gepleegd.
‘Onze ervaringen zijn goed. We hadden verwacht dat bij tien procent van de tentamens er iets afwijkends zou zijn gebeurd’, zegt Noordzij. ‘Uiteindelijk was het maar vier procent. Die onregelmatigheden waren vooral toe te schrijven aan matige wifi. De internetverbinding moet goed genoeg zijn om het scherm te volgen en de webcam te laten filmen. Het zijn meer dat soort zaken, dan studenten die rare dingen doen.’
Xander Dangerman (19, technische natuurkunde) maakte aan de TU Eindhoven ook al een officieel tentamen met proctoring. Hij deed dat met Proctorio, een Amerikaans programma vergelijkbaar met het Nederlandse ProctorExam.
Indringend
‘Eerst kreeg ik een overzicht van wat ze allemaal in de gaten houden en waar ze toegang tot hebben: je camera, microfoon, je locatie, identiteit, klembord, muislocatie, browser, Windows, je hoofd-, oog- en mondbewegingen, je scherm, alle websites die je bezoekt en alle andere openstaande applicaties en schermen die met je computer zijn verbonden’, somt Dangerman op.
‘Ik vond het vrij indringend. Ik merkte de hele tijd dat ik werd gefilmd omdat bij mij dan een lampje brandt naast mijn webcam. Het geeft een a-relaxed gevoel als je in je eigen vertrouwde omgeving zit terwijl er iemand zit mee te gluren.’
Hij haalde een 2,5. ‘Ik voelde me niet op mijn gemak en kon me niet concentreren. Ik zag mezelf ook de hele tijd in beeld. Ik wilde er alleen maar heel snel doorheen.’
Hij vroeg naderhand alternatieve tentaminering aan bij de examencommissie, wegens ‘onoverkomelijke bezwaren’. Dat verzoek is gegrond verklaard. ‘Althans, het betekent dat ik nu geen tentamens hoef te maken, maar pas wanneer het weer fysiek kan. Dus een heel bruikbaar alternatief is het niet.’
Of Leiden ProctorExam gaat gebruiken, is nog niet duidelijk. Het is een van de opties, zegt Koen Caminada, vice-decaan van de Faculty of Governance and Global Affairs en lid van het universitaire projectteam remote teaching en testing. ‘We willen eerst een goed beeld hebben van de mogelijkheden en beperkingen van zo’n programma. Er zijn zaken die spelen rond de privacy van de student en de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Dat moet natuurlijk in orde zijn.’
Problematische gegevens
Leids hoogleraar Recht en de Informatiemaatschappij Gerrit-Jan Zwenne zegt dat de AVG proctoring niet verbiedt. ‘Maar er moeten wel goede randvoorwaarden zijn om de privacy van studenten te beschermen.’
Zwenne vindt bijvoorbeeld het registreren en opslaan van zogeheten ‘bijzondere gegevens’ problematisch. ‘Die hebben betrekking op bijvoorbeeld religie, politieke voorkeur, gezondheid en etniciteit van een persoon. Je ziet de huidskleur van de student die het tentamen maakt, een moslima draagt wellicht een hoofddoek, achter de student hangt misschien een affiche van een politieke partij. De hoofdregel is dat het opslaan van dergelijke gegevens niet mag.’
Een uitzondering daarop is als de student daar toestemming voor geeft. Maar: wie geen toestemming geeft, kan het tentamen niet maken. ‘Dus het is geen echte toestemming.’
Wel maakt Zwenne een kanttekening. ‘Als deze gegevens uitsluitend worden gebruikt om iets te analyseren wat niets met etniciteit, gezondheid of religie te maken heeft, dan is het te verdedigen. Voor ProctorExam is het daarom van belang dat het bedrijf dat kan aantonen.’
Recht op inzage
Een ander belangrijk punt is het recht op inzage. Juridisch mogen studenten het tentamen en de beoordeling inzien, maar proctoring maakt dat wat ingewikkelder. Studenten zouden dan namelijk ook recht hebben op inzage in de analyse die het programma van hen heeft gemaakt, zoals oogbewegingen, toetsaanslagen en typsnelheid. ‘Maar de precieze werking van de algoritmen wil het bedrijf misschien wel niet vrijgeven, omdat dat bijvoorbeeld fraude in de hand werkt.’
Verder vindt Zwenne het van belang dat studenten van tevoren goed worden geïnformeerd over de vorm van toetsing. ‘Eigenlijk moet al in de Onderwijs- en Examenregelingen (OERen) van de studie worden vastgelegd dat een programma als ProctorExam kan worden gebruikt.’
De Universiteit Leiden laat weten ‘beperkte aanpassingen’ van de OERen online te hebben gezet met betrekking tot online tentamineren. Normaal gesproken moeten die aanpassingen worden goedgekeurd door de universiteitsraad en faculteitsraden, maar ‘in crisistijd gaat het een tikje anders’, zegt universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke. ‘Waar het kan, wordt de medezeggenschap vooraf betrokken, maar in de meeste gevallen kijkt ze achteraf mee.’
Update (9 april): SP stelt Kamervragen
Mocht proctoring afvallen als toetsingsmiddel, dan zijn er volgens Caminada nog voldoende andere opties ‘die de kwaliteit van de opleiding zo goed mogelijk borgt en fraude zo veel mogelijk tegengaat’. Openboektentamens en essayopdrachten bijvoorbeeld. ‘Bij essays is er meer controle achteraf mogelijk. Ans is een heel goed toetsprogramma dat bij Rechten al gebruikt wordt. Het kan door middel van tekstanalyse heel snel verdachte zaken detecteren.’ Ook noemt Caminada plagiaatscanner Turnitin als een middel om fraude tegen te gaan.
En er zijn nog wel meer technieken. ‘Maar ik ga natuurlijk niet vertellen hoe we die allemaal gaan gebruiken. Docenten hebben een voorsprong op studenten in dit kat-en-muis-spel, die voorsprong willen we ook behouden.’
Maar techniek is slechts een deel van het verhaal. ‘We overwegen om studenten een verklaring te laten tekenen waarin ze aangeven dat ze een tentamen naar eer en geweten hebben gemaakt. Dat zal voor veel studenten die mogelijk overwegen te frauderen een extra drempel zijn.’ Een dergelijke verklaring werkt volgens hem ook samenspannen tegen. ‘Het wordt lastiger om een studiegenoot te vinden die ook over die drempel heen wil stappen.’
Hannah Borst deed onlangs een hertentamen strafprocesrecht – zonder proctoring. ‘Normaal is dat een schriftelijk tentamen dat in het sportcentrum wordt gemaakt, maar nu werd het een openboektentamen vanuit huis.’ Om die reden werd het tentamen met een uur ingekort. ‘Anders wordt het wel erg makkelijk. Maar er zaten zeker vragen tussen waarbij je op de hoogte moest zijn van de stof, anders kon je ze niet goed maken.’
Hoe de andere tentamens eruit gaan zien, is nog onduidelijk. ‘Daar zijn we nog niet over ingelicht, dat frustreert wel een beetje. Maar ik zou me kunnen voorstellen dat ze ons papers laten schrijven, dan ga je alle fraude tegen.’
Los van de wijze waarop de komende tijd wordt getentamineerd, heeft Caminada veel vertrouwen in docenten en studenten. ‘Dat moet er ook zijn, aan beide zijden. Het is voor iedereen belangrijk dat de kwaliteit van het onderwijs en van het diploma hoog blijven. Niemand zit te wachten op corona-zesjes.’