‘Ik ben niet iemand die een positief praatje houdt over technologie’, zegt de Amerikaanse filosoof Nolen Gertz, verbonden aan de TU Twente. ‘Ik ben op congressen vaak de bad guy die gaten prikt in het idee dat apparaten en apps ons naar Utopia gaan leiden.’
Op 5 november doet hij dat op de Leidse tech-conferentie Brave New World. ‘Wat er naar mijn idee aan de hand is, is goed omschreven door Friedrich Nietzsche.’ Die Duitse filosoof schreef in de negentiende eeuw over nihilisme. In het kort: het idee dat niets van belang is, en het leven doelloos. Nietzsche zag het nihilisme als een groot gevaar.
En hoewel er destijds niks viel te liken of swipen, zijn Nietzsches ideeën toch toepasbaar op de huidige technische ontwikkelingen, schrijft Gertz in het vorig jaar verschenen boek Nihilism and technology.
‘Hij stelde dat we er alles aan doen om maar niet na te hoeven denken over onze eigen menselijkheid. We hebben de neiging om ons te verzetten tegen het leven en ons te laten afleiden van wat echt van belang is. We zoeken ontspanning om aan onszelf te ontsnappen. Dat is ook de reden waarom we apps en apparaten en streamingservices op een bepaalde manier ontwerpen.’
Een goed voorbeeld hiervan is hoe Netflix werkt, legt Gertz uit. ‘Netflix and chill is een eufemisme voor een uitnodiging om seks te hebben. Het frappante is dat het bedrijf die uitdrukking prompt ging gebruiken in hun marketingcampagne. Maar wat ik vooral fascinerend vind is hoe consumenten Netflix gebruiken. Eerst deed het bedrijf zich voor als een gigantische bibliotheek met films waaruit je een keuze kunt maken. Maar toen ontdekte Netflix dat het publiek helemaal niet zelf wil kiezen. Kijkers gebruiken liever aanbevelingen en de autoplay feature. We willen dat het bedrijf bepaalt wat wij bekijken. We willen ontsnappen aan de vrijheid van keuze. Want kiezen is moeilijk.’
Volgens Gertz groeit het idee dat de wereld te reduceren is tot een aantal problemen die technologie kan oplossen. ‘Problemen die deels zijn ontstaan door het gebruik van de vorige generatie technologie. Het is een vicieuze cirkel, alleen hebben we dat niet door. We zien technologie haast als iets dat superieur is aan de mens. We vertrouwen op computercode. Algoritmes moeten problemen van de bevooroordeelde en inefficiënte mens oplossen. Het is een gevaarlijke ontwikkeling dat elke beslissing wordt genomen op basis van een algoritme. Die hebben ook tekortkomingen en vooroordelen, net als de mensen die ze ontwikkelden. Maar je kunt nu wel mooi de verantwoordelijkheid afschuiven op computers. Zo wordt het leven een probleem dat door een app wordt gefikst.’
Die toepassingen vertellen je hoe je moet leven. ‘De smartwatch om je pols bepaalt hoeveel stappen je per dag moet nemen. Dat apparaat zegt 10.000. Dat is nergens op gebaseerd. Het klinkt gewoon goed: 5000 stappen of 15.000 had ook gekund.’
Sommige apps maken de akelige kant van de mens juist extra zichtbaar, zegt Gertz.
‘Dat zie je bijvoorbeeld bij Tinder. Daar viert nihilistisch genot hoogtij. Het idee is dat het een dating app is, maar als je naar de cijfers kijkt is dat eigenlijk niet zo. Heel erg weinig swipes leiden tot een afspraakje. De kick is dat het je de macht geeft om mensen te beoordelen. De neiging om te genieten van wreedheid, vond Nietzsche het zorgelijke aspect van nihilisme.’
Maar uit recente ontwikkelingen, bijvoorbeeld rond Facebook, blijkt toch juist dat een flink deel van die “slaafse” mensheid best scherpe kritiek heeft op technologie? Mark Zuckerberg zit net als Twitterbaas Jack Dorsey regelmatig in het beklaagdenbankje.
‘Dat klopt, maar de focus van die kritiek is verkeerd’, vindt Gertz. ‘We kijken namelijk niet naar onszelf, maar naar die bedrijven. Sterker nog, het is niet Facebook dat op de korrel wordt genomen, maar Zuckerberg. Hij is slechts een icoon van een dieperliggend probleem. Het is onzin om tegen Twitter en Facebook te rebelleren door te zeggen dat zij niet sociaal zijn en mensen niet echt met elkaar in contact brengen. Het probleem zijn wij: de gebruikers zelf.’
Nolen Gertz
Nihilism and technology.
Brave New World Conference
Naturalis 4 en 5 november
Tickets € 75 per dag (studenten € 25)