In februari sprak het college van bestuur met de universiteitsraad over de banden die de Universiteit Leiden heeft met Israëlische universiteiten en instellingen. Personeelsraadsleden Joost Augusteijn en Timothy de Zeeuw willen dat Leiden vanwege de oorlog in Gaza de banden met Israëlische instellingen opschort. Het college is dat vooralsnog niet van plan. Destijds kwamen in de vergadering echter alleen de studentenuitwisselingsprogramma’s met Hebrew University of Jerusalem en Tel Aviv University aan bod.

Maar de samenwerking gaat veel verder. Uit onderzoek van Mare in de EU-onderzoekdatabase CORDIS blijkt dat Leiden op grote schaal samenwerkt met Israëlische universiteiten, instellingen en bedrijven.

De EU heeft subsidieprogramma’s genaamd Horizon Europe. In elf lopende programma’s werkt Leiden onder andere samen met Israëlische instellingen als The University of Haifa, Bar Ilan University en Technion: the Israel Institute of Technology.

Inlichtingendienst

Een van de programma’s die opvalt is het European Glocal Counter-Terrorism-project (EU-GLOCTER), waarbij verschillende universiteiten en bedrijven promovendi opleiden op het gebied van contraterrorisme. De Universiteit Leiden en de onafhankelijke Haagse denktank International Centre for Counter-Terrorism, die in 2010 mede is opgezet door de universiteit, ontvangen beide rond de 275.000 euro uit de EU-pot voor dit programma. Andere deelnemers zijn de Israëlische private universiteit Reichman, én de consultancy arm van deze universiteit: het bedrijf Counter-Terrorism Solutions Ltd (CTS).

Dat is zeer twijfelachtig, vindt Itaï van de Wal. Hij is jurist van het European Legal Support Center en helpt de mensenrechtenorganisatie The Rights Forum bij een Woo-verzoek naar de banden van Nederlandse universiteiten met Israëlische universiteiten, organisaties en bedrijven (waarvan nog lang niet alle informatie is ontvangen). Van de Wal: ‘Het International Counter Terrorism Institute van Reichman, waar dit bedrijf onder valt, bestaat uit onderzoekers en veteranen uit het leger en de veiligheids- en inlichtingendiensten.’

Op de site van het instituut staan onder andere de namen van de in september 2023 overleden Shabtai Shavit, tot 1996 directeur-generaal van inlichtingendienst Mossad, en kolonels buiten dienst Miri Eisin en Eitan Azani. ‘Het instituut en het bedrijf zetten ervaring in het onderdrukken van Palestijnen om in consultancy voor de militaire industrie’, aldus Van de Wal. ‘Als het om contraterrorisme gaat, zijn de tactieken die het leger en bijvoorbeeld de veiligheidsdienst Shin Bet gebruiken niet mals. Zij schenden structureel mensenrechten. Dit bedrijf zegt eigenlijk: “Wij ontwikkelen technieken die zijn getest op Palestijnen.”’

‘Deze Europese projecten zijn echt samenwerkingsverbanden’, legt Andrea Reyes Elizondo uit. Ze is projectcoördinator bij het Centrum voor Wetenschap- en Technologiestudies en promovendus bij Leiden University Centre for the Arts in Society. ‘De Europese commissie wil graag dat er samenwerking is tussen verschillende universiteiten en ook met bedrijven. Ik heb gewerkt aan meerdere Horizonprogramma’s, waaronder RISIS-I en II. Het is zeker niet zo dat je alle gegevens met elkaar deelt in zo’n project, maar een deel van de informatie wel.’

Legitimering

‘Er is naar mijn idee geen check van de EU of de universiteiten in Israël zich aan de mensenrechten houden. Het gaat niet alleen om Europees geld dat wordt verdeeld, maar door mee te mogen werken aan bepaalde projecten, geeft de EU ook legitimering aan bepaalde instellingen. Als die legitimatie wordt gebruikt om mensen te onderdrukken, dan is dat een probleem.

‘Bij RISIS was er een Israëlische partner: het Samuel Neaman Institute van Technion. Ik weet dat toen een van de onderzoekers een kolonist van bezet gebied was. Dat voelde wel heel ongemakkelijk.’

Van de Wal vindt de samenwerking met alle Israëlische universiteiten problematisch. ‘Ze werken allemaal samen met het defensie- en veiligheidsapparaat van het land. Ze verzamelen kennis door surveillance en het onder controle houden van Palestijnen. Je zou kunnen zeggen dat ze over de lijken van Palestijnen gaan.’

Do no harm

Nederlandse universiteiten zouden ‘het principe van do no harm’ moeten volgen als ze een samenwerking aangaan, legt Van de Wal uit. ‘Dat lijkt me een algemeen geaccepteerd ethisch principe in de wetenschap: je onderzoek moet geen kwaad doen. In dit geval weet je dat je samenwerkt met instellingen die wél kwaad doen en die, zoals The Hebrew University of Jerusalem, deels in bezet gebied zijn gebouwd.’

Reyes Elizondo veroordeelt de samenwerking met Reichman University in het EU-GLOCTER-programma. ‘We zouden niet in zee moeten gaan met instellingen en bedrijven die zich niet aan mensenrechten houden. De internationale gemeenschap, ook de universiteiten, moet eigenlijk zeggen: wat er in Gaza en de Westbank gebeurt, is niet oké. De banden opschorten met Israëlische instellingen is een middel om druk uit te oefenen.’