Het werk van schilder Rein Dool hing in een van de vergaderruimtes in het Academiegebouw en toont het college van bestuur uit 1974 (het schilderij werd in 1977 aan de universiteit geschonken door de gemeente Leiden), onder wie rector magnificus Dolf Cohen. De mannen op leeftijd zijn niet al te flatteus afgebeeld en om hen heen kringelt de rook van sigaren.

Vorige week plaatste een Leidse promovendus een foto van het schilderij op Twitter met de vraag of er geen bordje met daarop een ‘ironische of enigszins zelfkritische’ boodschap bij het werk kon worden geplaatst.

Rechtendecaan Joanne van der Leun tweette daarop dat er al veel is gediscussieerd over het schilderij. ‘Persoonlijk vind ik dat het weg mag, en ik verwacht ook dat dat snel gaat gebeuren. Het grootste deel van mijn carrière heb ik in kamers met mannen en schilderijen van mannen gezeten. Ik haat de rook ook.’

Twee dagen later werd het schilderij door een aantal medewerkers, onder wie hoogleraar Koen Caminada, vice-decaan van FGGA, die in de zaal aan het vergaderen was van de muur gehaald. ‘Immediate action was taken today @UniLeiden :) !!’, tweette Van der Leun.

‘Done!’, reageerde Caminada via Twitter met daarbij een foto van het schilderij dat omgedraaid tegen de muur staat.

‘Dieptrieste actie’

De volgende dagen ontstond er een heftig debat over het werk. De VVD heeft inmiddels Kamervragen aangekondigd. Parlementariër Hatte van der Woude sprak van een ‘dieptrieste actie’ en ‘een schoffering van de kunstenaar’ en vroeg zich af: ‘Zijn afbeeldingen van mannen nu verboden?’

Kunstenaar Rein Dool (89) is ook woedend. ‘Het is verschrikkelijk dat het schilderij is verwijderd’, laat hij telefonisch weten. ‘Het is belachelijk, bespottelijk en kortzichtig dat er een paar idioten niet blij mee zijn dat er rokende mannen op staan. De universiteit blameert zich hier echt mee.’ Toen hij het werk maakte, waren alle bestuurders mannen. ‘Dat is veranderd, en dat vind ik ook heel goed. Het schilderij is een tijdsbeeld. Ik hou de bestuurders juist een spiegel voor.’

Als dit werk niet meer is toegestaan ‘dan kun je alle schilderijen die vroeger gemaakt zijn wel weggooien’, vervolgt hij. ‘Er staat altijd wel iets op wat nu niet meer mag. Ik vind dat het weer moet worden teruggehangen. Als dat niet gebeurt, dan schenken ze het maar terug aan mij.’

Job Cohen, voormalig staatssecretaris, burgemeester van Amsterdam, PvdA-leider en zoon van de geportretteerde rector Dolf, heeft samen met zijn broer Floris een brief aan het college van bestuur en Mare gestuurd (zie kader). Daarin schrijven ‘de zonen van een uwer voorgangers’ dat ze ‘uitermate nieuwsgierig zijn naar de redenen van deze verwijdering’. Volgens hen geeft het kunstwerk ‘niet alleen een fraai inzicht in de toenmalige tijdgeest, maar heeft het op even fraaie wijze de geest gevangen waarmee de toenmalige Rector Magnificus zijn ambt vervulde’.

Nog bejaarder dan de “oude mannen”

Ze stellen voor om het college van bestuur bij te spijkeren over het werk: ‘Daarom leek het ons een goed idee u aan te bieden dat wij beiden - inmiddels een stuk bejaarder dan de “oude mannen” op het schilderij - in de vorm van een beknopt college van zeg een kwartier - mag ook iets langer - ons licht laten schijnen over dat schilderij en de context ervan.’

‘Het is geen besluit van het college maar gaat om een spontane, ludieke actie met een knipoog door een aantal medewerkers’, reageert universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke. ‘Het maakt een hoop los, en dat is goed. Het werk is al veel langer onderwerp van gesprek. We krijgen er veel opmerkingen over. Mensen vinden het geen goede weergave van de diversiteit op de universiteit, zoals deze nu is. De wereld is veranderd, een deel van de medewerkers voelt zich niet gezien.’

Pijnlijk

‘Het college zegt niet dat dit schilderij weg moet, maar wil wel de discussie over dit schilderij en andere werken voeren. Het kan zijn dat het weer wordt opgehangen, eventueel met uitleg van de historische context. Of dat er andere werken naast komen te hangen.’

Het college wil in ieder geval niet van het werk af, aldus de woordvoerder. ‘Het college vindt het mooi, er staan bestuurders op die van grote waarde zijn geweest voor de universiteit.’

Critici vinden het extra pijnlijk dat een schilderij is verwijderd met daarop een Joodse hoogleraar die de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd, maar volgens Van Overbeeke ‘had de actie geen enkele betrekking op wie de geportretteerden zijn’.