‘De celstraf van vrouwen is gemiddeld 1,7 jaar korter dan voor mannen als het gaat om moord of doodslag’, zegt criminoloog Sigrid van Wingerden. ‘Ook opvallend is dat als een vrouw een man vermoordt de straf 1,6 jaar lager uitvalt dan als een man een man vermoordt. Een man die een vrouw vermoordt, krijgt dan weer een langere gevangenisstraf.’

Van Wingerden onderzocht de straftoemeting van daders bij wie een zogeheten RISc-test (afkorting van Recidive InschattingsSchalen) is afgenomen - het risicotaxatie-instrument waarop de reclassering het voorlichtingsrapport baseert. Het gaat om 23000 daders over een periode van 2005-2007. ‘De reclassering brengt sinds 2004 heel systematisch in kaart of de dader werk, een vaste woonplek of schulden heeft, of misschien verslaafd is. De reclassering kan zo inschatten hoe groot het risico is dat de dader opnieuw in de fout gaat. Ik wilde weten of dit recidiverisico ook invloed heeft op de straf.’

Het blijkt dat rechters de informatie in het rapport belangrijk vinden maar dat zij minder waarde hechten aan het risico-oordeel van de reclassering. Zij zijn – naar eigen zeggen - zelf wel in staat het risico op herhaling in te schatten. ‘Ze denken dan: “Ik pak het strafblad erbij. Dan zie ik zelf wel wat voor vlees ik in de kuip heb.”’ Mocht de kans op recidive als hoog ingeschat worden, dan betekent dat niet automatisch dat een dader langer achter slot en grendel gaat. ‘Rechters zeggen dan juist eerder voor een voorwaardelijke straf met bijzondere voorwaarden te kiezen. Een verslaafde dader moet zich dan bijvoorbeeld op laten nemen in een afkickkliniek. Een persoon van wie de kans groot is dat hij weer de fout in gaat, heeft issues die moeten worden aangepakt, aldus de rechter. Als dat lukt wordt de maatschappij veiliger.

‘Maar als de rechter ziet dat een gestrafte eerdere kansen niet benut heeft dan volgt wel een zwaardere straf. “Zoek het dan maar uit in de cel”, denken ze. Maar dan straffen ze dus niet zwaarder vanwege het risico van herhaling maar om het verprutsen van kansen.

Uit het onderzoek komt dus ook naar voren dat vrouwen minder lang achter de tralies belanden dan mannen. Het is niet duidelijk waarom dat zo is. ‘Ik weet niet wat er in het hoofd van een rechter omgaat als deze de straf uitdeelt maar ik kan wel speculeren. Soms wordt gedacht: “Het is erger voor vrouwen om in de gevangenis te zitten. Verder is de zorgtaak voor kinderen een factor, denk ik. Kinderen zijn vaker afhankelijk van hun moeder, dus als de moeder gedetineerd wordt heeft dat ook grote gevolgen voor de kinderen.’

‘Misschien krijgen vrouwen wel een lagere straf omdat de kans dat zij opnieuw de fout in gaan kleiner is. Of we vinden het minder verwijtbaar als vrouwen iets doen en voelen we ons minder bedreigd door vrouwen dan door mannen.’

De herkomst van een daders kan ook een rol spelen in de strafmaat. ‘Ook daar zijn verschillende redenen voor te bedenken. We hebben daders geboren in Nederland, Europa of buiten Europa met elkaar vergeleken. Het blijkt dat een dader die in het buitenland is geboren een hogere gevangenisstraf opgelegd krijgt. Dat heeft er wellicht mee te maken dat zij niet in aanmerking komen voor een taakstraf omdat zij het Nederlands niet beheersen of geen vaste woon- of verblijfplaats hebben hier. Echter, als je het hele sanctiepakket bekijkt, worden daders die in het buitenland geboren zijn niet zwaarder maar anders gestraft. Alleen naar gevangenisstraffen kijken, versmalt de blik.

Verschil in strafmaat hoeft niet per se een probleem te zijn. ‘Het ligt er maar aan welk doel je wilt bereiken met de straf. Als alleen vergelding telt dan doen de persoonlijke kenmerken er niet zo toe. Dan gaat het over de daad. Maar als resocialiseren juist van belang is, dan doen die kenmerken er juist wel toe. En pakt de straf per dader verschillend uit. De rechter moet dan wel die keuze goed verantwoorden. En dat is op dit moment nog niet het geval. Leg uit welk doel je wilt bereiken met een straf. Dat verhoogt de legitimiteit van het systeem. Ik hoop eigenlijk dat rechters mede door dit onderzoek goed kijken naar welke factoren een rol (moeten) spelen in straftoemeting.’

Sigrid van Wingerden

Sentencing in the Netherlands

Promotie: donderdag 25 september.