Wetenschap
'Zwartgehaarde kruinen'
In de 17e en 18e eeuw kwamen er enorm veel migranten naar Leiden. Historica Jeannette Kamp vertelt morgen tijdens het symposium Leidse Identiteit(en) over hoe de stad reageerde op die nieuwkomers.
donderdag 2 november 2017

Hoeveel mensen kwamen er in deze periode naar Leiden?

‘Tussen 1574-1795 trokken 165 duizend migranten naar de stad. Vooral in het begin van deze periode kwamen er heel veel Vlamingen en Walen naar Leiden. Dat was onder andere het gevolg van godsdienstige twisten. De wetenschapper Pieter de la Court, waar het gebouw van Sociale Wetenschappen naar is vernoemd, is natuurlijk een bekend voorbeeld. Zijn ouders kwamen uit Vlaanderen. Het is natuurlijk interessant om uit te zoeken wat die enorme intocht van migranten voor een invloed had op de stad. We willen een onderzoek starten naar de rechtspraak in Leiden: Pleegden migranten vaker misdaden? Werden ze vaker als verdachte naar voren geschoven? Was er sprake van discriminatie?’

Al enige aanwijzing dat migranten vaker voor de rechter stonden?

‘Uit bronnen van de rechtbank blijkt dat in de 17e en 18e eeuw 73 procent van de verdachten die voor rechter kwamen, niet in Leiden waren geboren. Dat wil echter niet zeggen dat dat allemaal buitenlanders waren.’

Hoe verliep de integratie?

‘Deskundigen op het gebied van migratiegeschiedenis zeggen vaak dat die instroom makkelijk werd opgevangen door de stad. We zijn nog geen sappige verhalen over vechtpartijen tussen Vlamingen en Leidenaren tegengekomen. Er waren wel wrijvingen.

‘Begin 17e eeuw was de stad opgedeeld in zogeheten buurtschappen, die bestonden dan uit een aantal straten. In 1615 vroeg het buurtschap Sint Catharinarijk bij het stadsbestuur om een splitsing van de buurt. De buurtmeesters hadden geconstateerd dat de bevolking ‘soo uijt vreemde natien als andersints’ zozeer was toegenomen, dat met ‘de veelheyt ende verscheydenheit van de persoonen, conditien ende humeuren van de gebuyre’ steeds weer nieuwe conflicten ontstonden.’

Wat zien jullie nog meer terug in de bronnen?

‘Je komt aparte dingen tegen. Zo staat ene John Smith uit Boston in 1765 voor de Leidse rechter. Hij wordt ervan verdacht zijn paspoort te hebben vervalst. Hij heeft een reisdocument dat uitgegeven zou zijn door de stad Barcelona.

‘Zijn verklaring voor hoe hij aan dat paspoort komt is bizar. Hij was met de boot op weg van Hamburg naar Napels toen hij door Algerijnen werd ontvoerd en tot slaaf werd gemaakt. Zijn tong is ook nog afgesneden door de gijzelnemers. Iets wat hem blijkbaar niet belet om zijn verhaal te vertellen aan de rechter. Die trapt niet in het verhaal en veroordeelt hem tot geseling en levenslange verbanning.’

Wat was de invloed van de migratie?

‘In een boek van Johannes le Francq van Berkhey wordt de invloed van de Waalse migranten op de Leidse tongval genoemd. De ‘ei’ wordt als ‘ai’ uitgesproken. Ook is er buitenlandse invloed te bespeuren op het uiterlijk van de Leidenaar. Volgen de auteur zijn er ‘nergens in onze Hollandsche Steden meer zwartgehairde Kruinen, mitsgaders bruin, ja zwartoogige. Persoonen, dan in deeze Stad.

‘En uiteraard de namen. Los van de vele Franstalige achternamen, is ook de naam Wekker typisch voor de regio. Dat komt doordat Fransen met de achternaam Le Réveil dat vertaalden naar het Nederlands: Wekker.’ VB

Vrijdag 3 november, vanaf 14.00 uur, Burgerzaal Stadhuis, Toegang gratis.