Niet iedereen met recht op bepaalde toeslagen, vraagt die ook aan. Dat is problematisch, stelt oud-bestuurskundestudent Max ten Velde. Voor zijn master ‘management van de publieke sector’ schreef hij een thesis met de titel Grotere armoede door digitale uitsluiting? Daarmee won hij de tweede prijs van de scriptiewedstrijd van de Algemene Rekenkamer.

‘Er blijft heel veel geld liggen waar mensen wél recht op hebben’, zegt Ten Velde. ‘Dat mensen een toeslag niet aanvragen betekent niet dat ze deze simpelweg niet nodig hebben. Er zijn tal van barrières; zo weten mensen vaak niet eens dat ze een beroep op een bepaalde regeling kunnen doen, beheersen ze het Nederlands onvoldoende of zijn ze – en daar heb ik dan onderzoek naar gedaan – digitaal niet vaardig genoeg. Voor die mensen, met name ouderen, is zelfs het inloggen met een DigiD lastig.’

Dat het niet aanvragen van toeslagen voordelig zou zijn voor de Staat – het geld blijft immers in de schatkist – bestrijdt Ten Velde. ‘Toeslagen zijn er om kansenongelijkheid te bestrijden. Doe je dat niet, dan levert dat op de lange termijn méér kosten op dan het bedrag dat je uitspaart door niet uit te keren. Denk aan een slechtere gezondheid van kwetsbare groepen en dus meer gebruik van de zorg, schooluitval of een toename in criminaliteit. Veel van dat soort problematiek is in de kiem te smoren met dit soort tegemoetkomingen. Waarom zou je gratis geld níét gebruiken?’

Voor zijn onderzoek sprak de student een veertigtal ouderen, beleidsmedewerkers van de gemeente Den Haag, medewerkers van de nationale Ombudsman en intermediairs, die mensen helpen hun toeslagen aan te vragen.

‘In eerste instantie heb ik gewoon aangebeld bij bejaardentehuizen. Dat werd niet echt gewaardeerd. Later heb ik via contactpersonen gewerkt en dat verliep een stuk beter. Ik snap het ook wel, praten over financiën is nu eenmaal gevoelig. Daarom deed ik mijn best om er gewoon een leuk gesprek van te maken. Dan begon ik met mijn enquête en eindigde ik met wat ze van Mark Rutte vonden.’

Eerder dit jaar concludeerde de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid dat een toeslagenschandaal ‘morgen zomaar [weer] kan gebeuren’.

Ten Velde deelt die mening. ‘Je ziet de afstand tussen de beleidsmakers en de mensen die de toeslagen nodig hebben. Beleidsmakers bedenken een ‘inkomenstoets’. Dat klinkt logisch, want zo kan je heel gericht geld geven aan de groepen die dat nodig hebben. Het probleem is dat deze mensen zó weinig geld hebben – een toeslag kan voor hen wel twintig procent van hun besteedbaar inkomen vormen – dat ze diep in de schulden komen als ze dit per abuis moeten terugbetalen. Door het wantrouwen van de vorige crisis zie je dat juist de mensen die een toeslag hard nodig hebben, deze niet durven aan te vragen.’

Zelf is ten Velde laconiek over zijn zege: ‘Ik was helemaal niet voornemens om een prijs te winnen. Ik kwam pas later op het idee om mijn scriptie in te sturen, en was verbaasd dat ik tweede werd. Ik zou alle studenten aanraden hun scripties in te sturen.’