‘Het is helaas nog steeds een groot taboe’, zegt Renske Gilissen. ‘We horen vaak dat mensen zich schamen voor suïcidale gedachten, dat ze het gevoel hebben het alleen te moeten oplossen. Hierdoor zoeken ze ook niet altijd hulp. Die schaamte speelt vaker bij mannen dan bij vrouwen.’

Ook lang niet iedereen weet hoe te reageren op een persoon die denkt aan zelfdoding. ‘Als het vermoeden er is, vragen ze er misschien niet naar omdat ze niet weten wat ze moeten doen als iemand “ja” zegt op de vraag of ze suïcidale gedachten hebben.’

Gilissen geeft leiding aan de onderzoeksafdeling van de organisatie 113 Zelfmoordpreventie en hield vorige week haar oratie als bijzonder hoogleraar suïcidepreventie. Ze maakt zich grote zorgen over het hoge aantal suïcides. ‘Er zijn er 5 per dag in Nederland. Als je kijkt naar pogingen die niet fataal aflopen, komt dat zo’n 20 tot 25 keer vaker voor. Het gaat om ruim 100 zelfdodingspogingen per dag, waarvan 45 gevallen op de spoedeisende hulp terechtkomen. En dan gaat het slechts om schattingen, want veel pogingen blijven onder de radar.’

Zelfdoding komt drie keer vaker voor dan dodelijke ongevallen in het verkeer. ‘Het is de hoogste tijd dat we hier echt meer tegen gaan doen. Je ziet dat het steeds serieuzer wordt opgepakt, maar we zijn er nog lang niet. Suïcidepreventie staat nog in de kinderschoenen als je het vergelijkt met bijvoorbeeld de inzet op verkeersveiligheid. Het naar beneden brengen van het aantal suïcides is een enorme drijfveer voor mij. Ik hoop echt dat we veel meer mensen kunnen helpen.’

Eenzaamheid en onzekerheid

De meeste suïcides komen voor bij mannen van middelbare leeftijd, legt Gilissen uit. ‘In die groep zien we veruit de meeste gevallen. Zelfdodingen komen 14,5 keer vaker voor bij mannen van middelbare leeftijd die alleen wonen en psychische problemen hebben dan in andere groepen. Het totaal aantal zelfdodingen neemt niet toe maar bij jongeren zien we een zorgelijke stijging zowel bij de suïcides als bij pogingen. Het gaat dan zowel om tieners als twintigers.’

Gilissen onderzoekt de oorzaak van deze stijging. Een eenduidig antwoord is er niet. ‘Er is niet één reden waarom iemand een poging doet en dus ook niet waarom er nu een toename is. Wat we horen van jongeren met suïcidale gedachten is dat prestatiedruk, eenzaamheid en onzekerheid over de toekomst een rol spelen.’

De invloed van sociale media is ook lastig in beeld te brengen. ‘Bijvoorbeeld de negatieve loops waar mensen in terechtkomen op TikTok en andere sociale media. Als je eenmaal in zo’n algoritme zit, komt de negatieve content steeds terug. Een ander probleem is dat het altijd doorgaat. Als je op school gepest werd, was je thuis veilig. En nu kan dat blijven doorgaan in bijvoorbeeld appgroepen.’ Anderzijds kunnen sommige mensen zich minder eenzaam voelen dankzij sociale media. ‘Het heeft niet alleen maar negatieve invloed.’

113 Zelfmoordpreventie is enorm gegroeid in de laatste jaren. ‘Je kunt bij ons geheel anoniem in gesprek gaan, zowel via de chat als de telefoon. We bieden ook gratis online coaching en therapie aan via onze website 113.nl. De organisatie is vijftien jaar geleden opgericht en steeds meer mensen weten ons te vinden. We hebben nu gemiddeld ruim vijfhonderd gesprekken per dag, gisteren zelfs negenhonderd.’

De gesprekken zijn effectief. ‘Hulpvragers ervaren bijvoorbeeld minder hopeloosheid en een grotere wil om te leven na afloop van een gesprek. We krijgen ook weleens brieven en reacties op sociale media met teksten als “113, jij hebt mijn leven gered.”’

Er zijn meer sites die hulp voor jongeren bieden. ‘Injebol is een site waar je terecht kunt voor mentale gezondheid in de brede zin. Ikvoelmerot.nl is iets specifieker en richt zich op somberheid en depressie.’

Vragen

Ook als je in een studentenhuis woont en merkt dat het niet zo goed gaat met een huisgenoot is het goed om een gesprek aan te gaan. ‘Iedereen kan een rol spelen in preventie. We hebben een gratis training van een uur ontwikkeld om het gesprek te leren. Op vraagmaar.nl leer je welke vragen je kan stellen en hoe je kan reageren als iemand denkt aan de dood.’

Het allerbelangrijkste is dat je in zo’n gesprek de problemen serieus neemt. ‘Luister echt, vraag door en durf het heel concreet te maken: “Oké, je zegt dat je aan de dood denkt, maar hoe vaak? En heb je dan ook al een plan om jezelf iets aan te doen? Weet je dan ook al hoe?”’

Belangrijk is ook om niet te snel met oplossingen te komen. ‘Je kunt wel aanbieden om samen hulp te gaan zoeken: “Volgens mij is het wel belangrijk dat je naar je huisarts gaat om dit te bespreken. Zal ik anders met je meegaan?” Als iemand op het punt staat om een poging te doen, is het zaak om 112 te bellen.’
Op allerlei niveaus kan er meer gebeuren. ‘Als er iemand na een suïcidepoging bijvoorbeeld bij een ziekenhuis komt, moet er wat mij betreft altijd nazorg zijn. Het komt helaas nog voor dat zij zonder psychische hulp naar huis worden gestuurd.’

Ook universiteiten kunnen meer actie ondernemen. ‘Bijvoorbeeld met beleid of een routekaart met wat te doen als er een student suïcidaal is. Het is essentieel dat je weet welke stappen je moet ondernemen. Internationale studenten hebben niet altijd een huisarts en hun ouders zitten vaak in het buitenland. Wat doe je dan? Ook daar is een goede routekaart noodzakelijk. We moeten echt meer gaan doen met de kennis die we hebben.’