Columns & opinie
Geen Commentaar: Wiens schuld is Plan S?
donderdag 31 januari 2019

Een van de belangrijkste lessen uit mijn studententijd kreeg ik juist terwijl ik niet studeren kon. In afwachting van een stageplek had ik mij vervoegd op een Thais backpackers-eilandje om de opleiding tot duikgids te volgen. Alle aspirant-divemasters van het eiland waren opgetrommeld, want er kwam een groothotemetoot van de internationale duikles-associatie een gastles geven.

De geïmproviseerde collegezaal was te klein, en de twee ventilatoren konden niet op tegen de geur van zoute haren en via de oksels uitgescheiden Krong Thip-sigaretten, maar niemand ging weg. Het ging namelijk over dat spook dat over elke duiker hangt: wat als er iemand doodgaat? Wat als er iemand doodgaat, en het was jouw schuld?

De spreker gaf nogal wat voorbeelden van duikongevallen die inderdaad iemand z’n schuld waren. Vervolgens gebeurde er elke keer hetzelfde: de plaatselijke overheid greep in. Toezicht op duikscholen dat betaald moest worden door duikscholen, en vooral veel meer en veel strengere regels. Bijna altijd regels die de plank missloegen, ook nog. De les was dan ook simpel: ‘Als je niet zelf zorgt dat je shit op orde is, dan doet de overheid dat voor jou. En overheden zijn daar helemaal niet goed in.’

U voelt hem al aankomen: dit verhaal is een metafoor voor open access.

Wetenschappers doen onderzoek van belastinggeld, schrijven daar stukjes over van belastinggeld, peer reviewen die op kosten van de belastingbetaler, en sturen het op naar een uitgever. Vervolgens moeten universiteitsbibliotheken een duur abonnement betalen om de bladen van die uitgever te kopen. Als de wetenschapper of zijn geldschieter dan vervolgens wil dat ook andere mensen het artikel kunnen lezen, dan kan er nog een keer betaald worden: belastinggeld. De grote uitgeverijen harken met dit systeem winstmarges binnen van meer dan dertig procent, en dat geld bestaat dus grotendeels uit belastingcenten.

En nu zijn de mensen die belastinggeld aan de universiteiten geven het zat. Er is een plan: Plan S. Samengevat: in 2021 moet alles meteen openbaar zijn. Dubbel innen met én abonnementsgeld én publicatiekosten mag niet meer. Veel wetenschappers vinden het niet zo’n goed plan. Te snel, te harde eisen, te weinig aandacht voor de bladen zonder winstoogmerk. Je publicatielijst moet anders worden beoordeeld, zo stelt het plan. Je kan immers niet èn tegen wetenschappers zeggen dat ze niet in topbladen mogen publiceren, en eisen dat ze publicaties in topbladen hebben. Maar was het niet handiger geweest om dat éérst aan te pakken?

Die klachten klinken vandaag op een congres dat wetenschapsfinancier NWO over Plan S houdt. En ja, het is allemaal waar. Maar in gedachten hoor ik de Golf van Thailand rollen op het nabijgelegen strand, en zie ik weer dat beamerscherm met een foto van een mevrouw die nog had geleefd als één of andere duik-operator niet te schraal was geweest om een noodvoorraad pure zuurstof mee te nemen.

Sorry, jongens en meisjes. Je had het zelf kunnen regelen, maar nu doet de overheid het voor je. 

Bart Braun