Ionica Smeets, hoogleraar wetenschapscommunicatie, heeft 63 duizend volgers op Twitter, en over het algemeen een vredelievende tijdlijn, vertelt ze. En toch heeft ook zij weleens doodsbedreigingen gekregen.

‘Dat ging over de Brexit. Het bericht was dat vooral jonge mensen hadden gestemd voor remain, en ouderen voor Brexit. En toen had ik getweet: waarom is er eigenlijk geen leeftijdsgrens aan de bovenkant? Aan de onderkant moet je namelijk achttien zijn. En het grappige was dat er eerst een heel inhoudelijke discussie ontstond. En toen kwamen opeens mensen die zeiden: Oh, die Ionica Smeets wil het stemrecht van ouderen afpakken. En dat liep toen héél erg uit de hand.’

‘Ik kreeg doodsbedreigingen, maar die heb ik niet gezien, om eerlijk te zijn. Daar had ik helemaal geen zin in. Ik heb de app van mijn telefoon gehaald, en mijn vriend heeft het gelezen. Die heeft alles zitten blocken. Er zijn mensen die er tegen kunnen, maar ik vond het helemaal niets.’

Dat het er hard aan toe kan gaan op social media, is bekend. Maar hoe ver het soms gaat, bleek afgelopen zomer toen bekend werd dat de Leidse politicoloog Rebekah Tromble door Twitter was ingehuurd om onderzoek te doen naar de kwaliteit van de gesprekken op het platform. Zodra dat nieuws afgelopen zomer bekend werd, kreeg ze tienduizenden haattweets. Twittertrollen scholden haar uit en dreigden haar te verkrachten. De politie moest erbij gehaald worden om haar te beveiligen. Het leidde tot slapeloosheid en paniekaanvallen, zei de onderzoeker onlangs tegen de Volkskrant. ‘Man, wat ben ík uit mijn ivoren toren gekomen. Ik ben eruit gespróngen. Waaaay down.’

Hoe zit dat met andere fanatieke Leidse academische twitteraars? Hoe reageren ze op bedreigingen van trollen? En waarom gaan eigenlijk door met Twitter als ze er tegelijkertijd zoveel haat mee oogsten?

Vooral politieke onderwerpen lokken intimidatie uit, en wetenschappers die zich in die discussies mengen belanden sneller in de vuurlinie. Leo Lucassen (13 duizend volgers), hoogleraar migratiegeschiedenis, kwam in een ‘maalstroom’ terecht toen de vluchtelingencrisis uitbrak. ‘Ik vond dat er erg veel onzin en misleidende dingen door politici naar buiten werden gebracht. Ik zag het als mijn taak als wetenschapper om te zeggen hoe het volgens mij wel in elkaar zit en mensen op feiten en statistieken te wijzen. Dan krijg je een hoop shit over je heen van mensen die het niet met je eens zijn.

‘“Smeerlap” en “Kapo”, dat zijn nog de mildere kwalificaties die ik naar mijn hoofd krijg. Dat zegt meer over dat soort figuren en hun beperkte geestkracht dan over mij. Ik heb doorgeleerd op een onderwerp dat heel gepolariseerd is de laatste jaren, waar veel stevige meningen over zijn en veel emoties aan zijn gekoppeld. Als ik nou het baltsgedrag van de hamster bestudeerde, dan zou ik dit gedoe allemaal niet hebben.’

Lucassen: ‘Veel van mijn collega’s hebben echt geen zin om elke dag een lading stront over zich heen te krijgen. Zij hebben geen zin in intimidatie.’

Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies (8277 volgers): ‘Het ergste wat ik ooit te horen kreeg, was dat ik naar een Noord-Koreaans concentratiekamp zou moeten. Kijk, dingen als dat ik dood moet, kan ik niet zo serieus nemen. Maar zoiets vind ik heel akelig. Het scheelt nog dat ik een man ben. Bij vrouwen escaleert het sneller.’

‘Vrouw zijn en je uitspreken, dat levert al behoorlijk wat gedoe op’, vertelt universitair docent migratiegeschiedenis Nadia Bouras (10 duizend volgers). ‘Bij mij komt er nog een extra dimensie bij omdat ik Marokkaans-Nederlands ben. Ze halen mijn vermeende God erbij, of mijn culturele achtergrond. Dan wordt het vaak heel persoonlijk: “Als je het hier niet bevalt, dan ga je toch lekker terug naar je eigen land.” Dus naast het seksisme, is er ook een racistisch element. Dat kan soms heel akelig worden. Als vrouw ben je kwetsbaar, als vrouw van kleur is dat nog een graadje erger.’

Maartje Janse, universitair docent politieke geschiedenis (1176 volgers), merkt dat haar deskundigheid vaker in twijfel wordt getrokken omdat ze vrouw is. ‘Op Twitter wordt er veel “op de man” gespeeld. Bij vrouwen heeft dat een ander karakter: je deskundigheid wordt per definitie in twijfel getrokken. “Die titel heb je zeker bij een pak melk gekregen” of “als je ziet wat voor mensen de universiteit aanneemt, stelt het vast niets voor.” Er wordt gedaan alsof je niet op de universiteit thuishoort. De plek van vrouwen in de academische wereld wordt in onze maatschappij nog steeds in twijfel getrokken.’

Bouras: ‘Wat ik het meest bedreigend vond, is dat een partner van een groot accountantskantoor, die ook in Leiden had gestudeerd, een klachtbrief naar de rector stuurde. Ik werd door deze persoon beticht van antisemitisme. Dat vond ik echt heel erg. Daar ben ik enorm van geschrokken.’

Rechtsfilosoof Afshin Ellian (18 duizend volgers): ‘Ik krijg veel scheldpartijen te verduren, vooral van radicale moslims maar ook van Turkse trollen. Maar ik krijg ook te maken met verhulde en niet-verhulde dreigementen. Op Facebook heb ik weleens een aanhanger van Erdogan gehad die mij in duizend stukjes wilde snijden. Deze man is wel vervolgd. Ik ben op Twitter bedreigd door een heel radicale moslim die bestuurskunde studeerde in Leiden. Deze Shabir Burhani, alias Maiwand al-Afghani, twitterde onder andere “moge Allah de ongelovigen [Ellian en islamcritica Ayaan Hirsi Ali] bestraffen en laten lijden.” De rechter nam zijn dreigementen heel serieus gelukkig. De uitspraak was ontzettend van belang. Toen is mijn beveiliging die ik al had wel verscherpt.

'Het beveiligingssysteem is er nu nog steeds. Het is natuurlijk absurd dat dat nodig is, maar het is gewoon de realiteit.’

Op Twitter lijken doodsbedreigingen wat losjes rondgegooid te worden, maar dat maakt het niet minder intimiderend. De universiteit neemt ze serieus, zegt universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke.

‘Doodsdreigementen, ook via social media, zijn ernstig. Betrokkene kan ervoor kiezen om aangifte te doen en dan kan politie ook adviseren en indien nodig in actie komen en nader onderzoek doen. Hoe het verder gaat: dat gaat in goed overleg tussen medewerker, beveiliging en veelal ook de leidinggevende. Soms wordt de beveiliging nog verder opgeschaald afhankelijk van de situatie.’

Dus hoe ermee om te gaan? Schouders ophalen en blokkeren? Breuker: ‘Het zijn toetsenbordridders, over het algemeen. Dat geldt niet voor iedereen hoor, maar degene die ik zie, block of negeer ik. Blocking is beautiful, muting is magic, zei Monica Lewinsky. Anders is Twitter niet leuk.’

Historicus Geerten Waling (8486 volgers) probeert soms door de trollen heen te prikken, zegt hij. ‘Vind ik leuk, om hun redelijkheid te kietelen en de scherpe kantjes eraf te halen. Je moet er wel zin in hebben hoor, maar aan de andere kant van de lijn zit ook gewoon iemand, een mens, die taal gebruikt, die ik in helder Nederlands kan uitleggen wat ik vind.

‘Je ziet zelfs dat ze je soms dankbaar zijn. Agree to disagree, maar wel blij met de discussie.’ 

Lucassen: ‘Heel soms ga ik in op iemand die tegen me scheldt. Dan vraag ik rustig: “Wat bedoelt u eigenlijk?” Bij sommige mensen zie je dan dat ze meteen enorm veel gas terugnemen. “Zo bedoelde ik het niet”, schrijven ze dan. Dan is iemand toch ineens redelijk.’

Maar is het dan nog wel de moeite waard?

‘Je moet Twitter niet overlaten aan nitwits die onzin verspreiden’, zegt Ellian.

‘Ik vind dat ik moet meedoen en niet achteraf moet klagen dat er onzin op Twitter staat. Als ik stop, ben ik weliswaar van die toetsenbordhooligans af, maar dat zou capitulatie zijn. Ik vind dat we niet alleen een beetje beschaving moeten brengen, maar ook onze weerbaarheid moeten tonen. Dat is onze academische plicht, hoe pijnlijk het soms ook is. Als goede mensen capituleren voor hufters, dan is dat het einde van onze vrijheid.’

Waling: ‘Principieel geldt dat academici zichtbaar moeten zijn als het gaat om debat. En pragmatisch: voor mij is het prettig dat als ik boeken en columns schrijf mensen het op deze manier kunnen volgen, en dat ik geen nieuwsbrief hoef te schrijven of alleen in kranten en oude media te zien ben. Nu zien 8000 mensen dit gewoon, leuke achterban. Zo onderhoud je contact met de, nou ja, fans. En met de critici. En het is een bron van nieuws.’

Janse: ‘Als je Twitter ziet als een publiek forum, vind ik het belangrijk dat bepaalde geluiden ook gehoord worden. Anders krijg je een “wie zwijgt, stemt toe”-situatie. Ik merk aan sommige reacties dat het belangrijk is dat ik dingen wél zeg. Over waarom er vooral mannelijke historici in de pers zijn, terwijl er ook veel vrouwen zijn die iets weten. Ik heb in mijn twitter handle (accountnaam, red.) ook mijn doctorstitel staan. Dat was toen een actie, omdat de media die titels niet meer gebruiken. Maar voor de zichtbaarheid van vrouwen in de wetenschap is het juist belangrijk. Maar ik ga ook niet de martelaar uithangen. Net zoals met alle andere sociale media moet het niet ten koste gaan van jezelf.

Bouras: ‘De voordelen van Twitter zijn voor mij vele malen groter dan de nadelen. Je maakt makkelijk contact met interessante mensen en vooraanstaande wetenschappers. De lijntjes zijn heel kort. De haat kan overweldigend zijn, maar tegelijkertijd krijg je ook enorm veel steun vanuit de Twittergemeenschap. Dat is hartverwarmend.’

Door Vincent Bongers en Anoushka Kloosterman