Wat is Kompas voor een krant?

‘Het is de oudste nationale krant  in Indonesië. Heel bijzonder aan Kompas is dat de krant opgericht is door katholieken, het was zelfs in eerste instantie de krant van de katholieke partij. Uiteraard zijn katholieken een minderheid in het islamitische Indonesië, maar het is een minderheid met een relatief grote invloed.

‘De eerste editie werd in 1965 gepubliceerd. Dat was trouwens een heel tricky jaar. Soekarno was toen nog president, maar zijn positie stond onder grote druk. Soekarno werd gesteund door de communisten; die waren toen heel machtig. De communistische partij stond lijnrecht tegenover de katholieken. Dus in het begin was het een flinke worsteling om de krant van de grond te krijgen.’

'Soekarno werd in 1966 afgezet door Soeharto, die tot 1998 president van Indonesië zou blijven. Soeharto was een autoritair figuur die er geen moeite mee had om kritische media te verbieden. Veel titels zijn gesneuveld, maar Kompas heeft al die turbulente veranderingen overleefd. De krant floreerde zelfs.’

Hoe slaagde de uitgever daarin? 

‘Toen Soeharto de pers steeds meer begon te onderdrukken, ontsnapte Kompas aan een verbod door heel vriendelijk tegen de president te zijn. De krant leende ook een grote som geld van de regering om verder te kunnen groeien. 

‘De angst om verboden te worden is heel bepalend geweest voor de koers die Kompas volgde. De krant wilde de overheid niet tegen het hoofd stoten, maar de lezer ook blijven informeren over ontwikkelingen in het land. 

‘Om dat voor elkaar te krijgen ontwikkelden journalisten van het blad een heel specifieke stijl van berichtgeving: een vorm van zelfcensuur. Deze stijl is gebaseerd op "rasa", een belangrijk begrip in de Javaanse cultuur. Rasa betekent zoiets als gevoel hebben voor sociale verhoudingen. De journalisten houden rekening met de gevoelens van de machthebbers, maar ook met de gevoelens van bijvoorbeeld moslims. Dat laatste is belangrijk, want de katholieke wortels maken de krant verdacht in de ogen van sommige islamitische organisaties.’

Zijn er weleens botsingen met moslims?

‘Zeker. Het kan heel erg fout gaan. In 1990 publiceerde het weekblad Monitor, dat werd uitgegeven door hetzelfde concern dat ook Kompas uitbrengt, een poll waarin lezers aangaven welk publiek figuur zij het meest bewonderden. Op plek een stond president Soeharto, de profeet Mohammed stond pas op nummer elf. De hoofdredacteur van Monitor stond zelfs hoger.

‘Er kwam een storm van protest uit islamitische hoek. Hoe durfde de krant de profeet in een publiciteitspoll te zetten? Dat is godslastering! 

‘Het ging verder dan alleen kritiek. Het kantoor van het blad werd bestormd door militante moslims. De hoofdredacteur van Monitor kreeg een gevangenisstraf van vijf jaar en het tijdschrift mocht niet meer verschijnen. 

Dus Kompas opereert heel voorzichtig. Want ondanks dat Indonesië sinds 1998 geen autocratisch regime meer heeft, moet de krant nog steeds rekening houden met de belangen van allerlei groepen. Het beleid van de redactie is dan ook nauwelijks veranderd.’

Maar is Kompas dan helemaal niet kritisch?

‘Toch wel. De krant schrijft bijvoorbeeld wel over corruptie, maar volgt dan alleen over gevallen die al in de rechtbank aan bod zijn gekomen. De krant gaat een directe confrontatie met de machthebbers uit de weg, maar probeert via rechtbankverslagen hen toch rekenschap af te laten leggen. Het is een heel beleefde waakhond, die er toch in is geslaagd om invloed uit te oefenen op de regering, en zo het publieke belang dient en de democratie steunt.’

Door Vincent Bongers

Wijayanto

Between Fear and Power: Kompas, Indonesia’s Most Influential Daily Newspaper, 1965-2015

Promotie is donderdag 17 januari