Herman Boerhaave, 67 jaar oud, door Cornelis Troost

Door Bart Braun ‘Kijk’, wijst conservator Tim Huisman: ‘Deze replica van het door hemzelf ontworpen oventje hebben we nog over van de vorige Boerhaave-expositie, in 1968.’ Toen was de driehonderdste geboortedag van de naamgever van Museum Boerhaave, op 31 december van dit jaar zou hij 350 zijn geworden. Die dag is het museum gratis toegankelijk.

Met het oventje deed Herman Boerhaave scheikundige experimenten. Huisman: ‘Hij probeerde experimenteel te kijken welke kennis van de alchemisten bruikbaar was. Hun achterliggende metafysica, daar kon hij niet zoveel mee.’

Eenzelfde benadering paste hij toe op de geneeskunde. Daar was alangzaam het besef doorgedrongen dat aderlatingen, bloedzuigers en klysma’s de patiënt meestal niet zoveel goed deden, maar de vraag was wat er voor in de plaats moest komen. Boerhaave ging gestructureerd kijken wat er wel en niet werkte, geïnspireerd door de successen van de experimentele natuurkunde. Dat de artsenij nu niet meer alleen geneeskunst is, maar ook geneeskunde, is voor een groot gedeelte zijn verdienste.

Ook in zijn eigen tijd was duidelijk dat hij een hele grote was: studenten kwamen vanuit Engeland, Schotland en Zweden naar Leiden om college bij hem te kunnen volgen. Een enkele student liet zijn college-aantekeningen uitgeven, omdat elk boek over de wijsheid van Boerhaave wel te verkopen viel.

De universiteit wist zich wel raad met zo’n grote vis in zo’n kleine vijver: Herman werd benoemd tot hoogleraar anatomie, hoogleraar scheikunde, en hoogleraar botanie (en daarmee ook verantwoordelijk voor de Hortus Botanicus). Het rectoraat rouleerde, dus om de zoveel tijd was hij ook nog de baas van de universiteit. Anno 2018 heeft de Universiteit Leiden enkele tientallen mensen in dienst voor het werk dat in de achttiende eeuw werd gedaan door Herman Boerhaave.

In het museum komen al zijn wetenschappelijke kanten naar voren. Zijn oude boek met gedroogde planten is er te zien, en de intekenlijsten van een college. Wie goed speurt, ziet daarop de naam van de Zweed Linneaus staan: hij zou later de botanie in Leiden gaan doen, en de naamgeving van dier- en plantensoorten op de schop nemen.

Er is ook aandacht voor Boerhaaves privéleven: hoe zou de inrichting van zijn huis aan het Rapenburg en van zijn kasteel Oud-Poelgeest in Oegstgeest eruit hebben gezien? Topstuk van de tentoonstelling is een schilderij van Herman met vrouw en dochter, gemaakt door Rembrandts leerling Aert de Gelder.

Museum Boerhaave is de afgelopen jaren flink op de schop gegaan. Er dreigde een sluiting, en dat zorgde voor een broodnodige peper in de reet van het soms wat saaie wetenschapsmuseum. Het is nu opener, interactiever en mooier, en de bezoekcijfers zitten terecht in de lift.

De Boerhaave-expositie blijft daar een beetje bij achter, en lijkt veel op het oude museum. Kijk, een oud boek. Kijk, een machine die stilstaat. Natuurlijk is het voor een museum te duur om net zo los te gaan op een tijdelijke tentoonstelling als op het permanente werk. Aan de andere kant: over vijftig jaar kan je het allemaal nog een keer gebruiken.

Herman Boerhaave & De Gouden Eeuw van de wetenschap
Museum Boerhaave: t/m 1 september 2019
€ 12,50  (maar gratis voor LUMC’ers en alle studenten)