Het gebouw van Sociale Wetenschappen is naar Pieter de la Court vernoemd, dus hij was vast een groot sociaal wetenschapper?
‘Nou, dat valt wel mee. Hij was vooral een vrijdenker, al was hij wel wetenschappelijk opgeleid: hij studeerde theologie in Leiden. Daarna heeft hij een eigen bedrijf opgericht, een lakenhandel. Samen met zijn jong gestorven broer heeft hij zich bemoeid met de politiek in Leiden en Holland, en een hele reeks aan publicaties geschreven die kritiek uitten op het establishment. Het waren mensen die echt het debat opzochten.’
Waar ging het maatschappelijk debat over, in de zeventiende eeuw?
‘Ze wilden veel vrijheid voor ondernemers, dus ze waren tegen gildes en verzetten zich ook tegen het monopolie van de VOC. Pieter ontvouwt zelfs een plan om via de Noordkaap naar Azië te varen, al lukte dat natuurlijk niet. Hij was behoorlijk tolerant voor migranten, katholieken en lutheranen. Migranten waren nodig voor economische voorspoed, meende hij, maar dat kan alleen als je ze ook religieuze vrijheid biedt.’
‘Hij was ook fel tegen de Oranjes, die in zijn ogen sterk monarchistische plannen hadden met Nederland (Op dat moment de Republiek der Zeven Provinciën, red)’.
Tegen? Wat een opmerkelijke keuze van de Universiteit Leiden om een gebouw naar hem te vernoemen, dan.
‘Ja, maar zijn voorliefde voor vrijheid past wel weer goed bij het Leidse motto Praesidium Libertatis, dat is een link die de twee verbindt.’
En zijn plan om een kanaal van de Lek naar de Zuiderzee te laten graven, zodat Holland en Utrecht zich letterlijk konden afsplitsen van de rest van het land?
‘Holland had heel duidelijke handelsbelangen. De overige provincies snapten dat allemaal niet, en waren bovendien orangistisch. Om een meer isolationistische politiek te kunnen voeren, was zo’n waterlinie nodig, vond De la Court. Hij vond het leuk om mensen tegen zich in het harnas te jagen.’
En lukte dat een beetje?
‘Hij werd veroordeeld door de kerk, zijn boeken werden verboden, er zijn pamfletten tegen hem geschreven. In het rampjaar 1672 moest hij zelfs vluchten naar Antwerpen, want toen zaten de Oranjegezinden achter hem aan. Maar hij bleef tot op zijn sterfbed vasthouden aan zijn ideeën.’
Hadden die ideeën nog invloed op anderen?
‘Meer in het buitenland dan hier, al zie je zijn invloed bij Spinoza wel terug. De la Courts boeken werden vertaald in het Duits, Frans en het Engels, en in die landen werden ze gelezen omdat ze een inkijkje gaven in de vraag waarom Holland zo succesvol was geworden. De Amerikaanse Founding Father James Madison citeerde De la Court in het debat over de grondwet van zijn land. Een sleutelfiguur in de verlichting, kortom.’ BB
Pieter de la Court-lezing.
Arthur Weststeijn, Ruud Koole, Ariadne Schmidt en Marishka Neekilappillai. Vrijdag 23 november, Marekerk (Lange Mare 48), 15:00-17:00, toegang gratis