Vrouwen hebben minder macht dan mannen. Dat is vandaag de dag zo, en het is nooit anders geweest. Omdat ze minder sterk zijn? Minder talent hebben? Volgens emeritus hoogleraar interculturele literatuurwetenschap Mineke Schipper moeten we de oorzaak ergens anders zoeken: in de vrouwelijke anatomie. Ze onderzoekt in haar nieuwe boek Heuvels van het paradijs waar de man-vrouw-ongelijkheid uit voortkomt, en hoe die door de eeuwen heen deels hetzelfde bleef. ‘Ik viel van de ene verbazing in de andere.’

Het boek begint met het vergelijken van verhalen over het scheppen van leven. Schipper bespreekt hoe vruchtbaarheid en het vermogen van vrouwen om kinderen te baren voor ongelijkheid heeft gezorgd. In veel mythen wordt de man eerder geschapen dan de vrouw. De vrouw wordt in sommige verhalen gemaakt van minderwaardig materiaal; soms ontstaat ze zelfs uit een onbelangrijk lichaamsdeel van de man: een teen, duim, rib, of zelfs een voorhuid.

Dit soort verhalen kwam ze zo vaak tegen, dat het volgens Schipper geen toeval kan zijn: het is een heel bewuste omkering van de werkelijkheid. De vrouw mag dan wel kinderen baren, uiteindelijk is de eerste vrouw ontstaan uit een man – en niet omgekeerd.

Uw boek Trouw nooit een vrouw met grote voeten (2004), ging over overeenkomsten in spreekwoorden over vrouwen wereldwijd. Zou u zichzelf feminist noemen?

‘Ik heb moeite met die term. Eerder zou ik mezelf een equalist of humanist noemen. Je moet nooit mensen tegen elkaar afzetten; we moeten juist op zoek naar verbinding. Geen polarisatie en niet alleen zoeken naar verschillen, maar ook nieuwsgierig zijn naar gemeenschappelijkheden.

‘Die gemeenschappelijkheden heb ik altijd al fascinerend gevonden. Over de hele wereld hebben mensen hetzelfde lijf. Er zijn maar een paar onderdelen waarin vrouwen van mannen verschillen – op grond daarvan is er een hiërarchie ontstaan.

‘De vraag bij die hiërarchische verdeling is dan: wie draagt er meer bij aan het scheppen van leven? Waarom werd dat zo’n fundamentele vraag, waarom moest die discussie eigenlijk gevoerd worden?’

Heuvels van het paradijs bestaat uit drie delen. Het tweede gaat over het spanningsveld tussen angst en begerenswaardigheid. Vaginale tanden die het mannelijk geslachtsdeel zouden verorberen, slangen die naar buiten kronkelen, slaven die werden aangesteld om vrouwen te ontmaagden zodat de man het zelf niet hoefde te doen – de vrouw zou de man namelijk de eerste keer proberen te vergiftigen met haar vagina. Aan de andere kant is de vrouw ook begerenswaardig: dat blijkt bijvoorbeeld uit de magische eigenschappen die veel culturen aan moedermelk toedichten.

Zou je kunnen stellen dat ongelijkheid voortkomt uit een soort jaloezie van de man?

‘Misschien uit angst om overbodig te zijn. Interessant is bijvoorbeeld dat wetenschappers denken dat vrouwen de landbouw hebben uitgevonden. De mannen gingen op jacht, maar die kwamen natuurlijk ook weleens met lege handen thuis. Dan konden de vrouwen toch wat eten op tafel zetten.

‘Dat moet een gevoel van ongemak veroorzaakt hebben bij mannen: waar zijn wij nog voor nodig? Die onbalans, die blijft in zekere zin voortbestaan. Godsdienstwetenschapper Fokke Sierksma vergeleek de uitvinding van de landbouw al met vrouwen die hun eigen geld gingen verdienen in de twintigste eeuw. Ik herinner me dat NRC Handelsblad een paar jaar geleden nog een reeks had waarin het ging over relaties waarin een vrouw meer verdiende dan de man. Kennelijk is dat nog altijd een issue, het ligt heel gevoelig.’

Nog zo’n spanningsveld: de macht en de onmacht van de vrouw. Vooral het hoofdstuk over geweld maakt indruk, met afschuwelijke verhalen over lijfstraffen en allerhande ijzeren martelwerktuigen voor borsten (veelzeggend ‘borstrippers’ genaamd) en vulva’s (‘Peer van de angst’ - googelen op eigen risico).

Het hoofdstuk over geweld is vreselijk om alleen al te lezen, maar u bent er helemaal in gedoken. Hoe vond u dat zelf?

‘Het was natuurlijk best heftig. Verschrikkelijk. Maar angst is een slechte raadgever, en angst en geweld liggen vaak in elkaars verlengde. Wie angstig en onzeker is, en fysiek sterk, kiest uit zwakheid voor een middel dat letterlijk voor de hand ligt. Die enorme angst kom je overal tegen in de mondelinge overlevering en in geschreven bronnen.’

De verkrachtingscultuur komt later nog aan bod, ‘een uitwas van eeuwenlange tradities van ongelijkheid’. Maar ook de populaire cultuur en reclamebeelden van vandaag de dag blijven vrouwen presenteren als fysieke handelswaar, volgens Schipper. In de laatste paar hoofdstukken legt ze meer verbanden met de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in het heden. Vanzelfsprekend mag een reflectie op #MeToo en de SuitSupply-campagne daarin niet ontbreken.

Hoewel het boek een beetje verdrietig stemt, soms zelfs wat woede opwekt (bij vrouwelijke lezers althans), eindigt Schipper hoopvol. We moeten geen ‘fallus- en vaginamonologen voeren’, maar ‘dialogen met oog voor elkaars kwetsbaarheden’. ‘I have a dream’, besluit ze.

Wat was de interessantste ontdekking die u heeft gedaan in het schrijfproces?

‘Ik viel van de ene verbazing in de andere. Ik heb ontzettend medelijden gekregen met de mensheid – al dat getob, al die angsten. Ongelijkheid is wereldwijd nog lang niet voorbij. Het gevoel minder te zijn is bij vrouwen misschien wel geleidelijk in de genen gaan zitten. Als je je daar als vrouw niet bewust van bent, geef je die onzekerheid woordeloos weer door aan je dochter. Vaak zoeken vrouwen verbetering van hun positie ook nu nog vooral via uiterlijk behagen, onder druk van dagelijkse reclameterreur. Daar kunnen ze alleen zelf een eind aan maken. We moeten laten zien dat vrouwelijk talent niet bedreigend is. Dat alle talenten nodig zijn om de mensheid een stapje verder te brengen. Een stap terug doen en kijken naar onze gezamenlijke geschiedenis, dát schept de mogelijkheid om met elkaar een nieuwe richting in te slaan.’

Mineke Schipper, Heuvels van het paradijs. Een geschiedenis van macht en onmacht.

Prometheus, 320 pgs. € 21,99