De kick-off van een groot onderzoeksprogramma waarvan ik een klein deel uitmaak. Op het podium: vertegenwoordigers van vier universiteiten, de provincie Zuid-Holland en… VNO-NCW.
Ik had tot dat moment geen idee dat VNO-NCW, de vertegenwoordiger van werkgevers, onderdeel zou zijn van mijn onderzoeksprogramma. En ik was daar best pissig over. In eerste instantie omdat ze op het podium riepen dat er vooral minder regels moesten komen – alsof er ooit een bedrijf minder is gaan vervuilen vanwege ‘minder regels’. Maar het duurde even voordat ik onder woorden kon brengen waar het diepere onbehagen over hun aanwezigheid vandaan kwam.
Deels omdat VNO-NCW een club is waar ik mijn onderzoek het liefst verre van houd. Willekeurig voorbeeld, maar emblematisch, onder het kopje ‘Hoe de tabaksindustrie bij de overheid tentakels uitsteekt’, opgetekend door de NOS uit de mond van een hoogleraar, over VNO-NCW: ‘Die vertegenwoordigt sterk de belangen van de tabaksindustrie.’
Een organisatie die de belangen van de tabaksindustrie vertegenwoordigt, staat lijnrecht tegenover de belangen van het Nederlandse volk. Wat moet ik daarmee?
Nu heb ik er niets tegen samenwerkingen met partijen waarmee ik het intrinsiek oneens ben. Toen ik promoveerde was mijn promotor vier van de vijf dagen voor Shell aan het werk. Dat was vooral heel interessant.
Het probleem begint waar integriteit eindigt.
Wij hebben het beeld van onszelf dat Nederland een regeltjesland is. Dat klopt wellicht. Maar wel een regeltjesland waar de regels gemaakt worden door partijen zonder integriteit. En wij wetenschappers laten onszelf daarvoor gebruiken.
Neem nu de afschaffing van dividendbelasting: 1,4 miljard euro. Een cadeautje van de VVD, aan multinationals. De onderzoeksjournalisten van Follow The Money (FTM) schreven daar een uitstekende serie over: Shell betaalde 300.000 euro aan RSM-hoogleraar strategisch management Henk Volberda. Deze produceerde daarmee een rapport waarin bestuurders van multinationals werden geïnterviewd over hun mening rondom de afschaffing van dividendbelasting.
Drie keer raden wat de resultaten waren.
Later werd dit onderzoek witgewassen. De betrokkenen beweerden dat het een geheel onafhankelijk onderzoek was in opdracht van – hoe kan het ook anders – VNO-NCW. Dit kwam weer terecht in een VVD-memo, waarin jubelend werd beweerd dat wetenschappelijk onderzoek aantoonde dat toch vooral ook de gewone Nederlanders, de Henken en Ingrids, zouden profiteren.
Er was overigens in het hele dividendbelastingdebat geen enkele andere bron dan het door Shell betaalde onderzoek. Of zoals Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus School of Economics, aan FTM liet weten: ‘Het is een gotspe dat beleidsmakers en politici de afschaffing van de dividendbelasting op basis van dit rapport durven te bepleiten.’
Als laatste voorbeeld het pulsvisverbod. Pulsvissen is een nieuwe en relatief onbewezen manier van vissen. Uit een NOS-artikel: ‘Met de belofte dat schepen uitsluitend zouden worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, regelde de Nederlandse regering vanaf 2010 tientallen extra pulsvisvergunningen in Brussel. Het was een truc om de vergunningen binnen te halen en er commercieel mee te vissen.’
Nu wordt pulsvissen door de EU verboden, omdat de Nederlandse overheid wetenschappelijk onderzoek als excuus gebruikte om binnen de regels onder de regels uit te komen. De NOS weer: ‘Er moesten vissers uit de brand geholpen worden, wetenschappelijk onderzoek was van secundair belang.’
Hierbij gaat het niet – anders dan bij roken of dividendbelasting – over het pulsvissen zelf. Dat lijkt een duurzame vismethode te zijn, en Europa maakt een grote fout om de techniek te verbieden.
Het gaat om de totale achteloosheid waarmee wordt aangenomen dat de wetenschap gewoon even gebruikt kan worden om de BV Nederland te bedienen. En dat wij wetenschappers daar zonder enige vorm van protest aan meewerken.
Benjamin Sprecher is universitair docent bij het Centrum voor Milieuwetenschappen in Leiden