Door Vincent Bongers ‘Het zijn vodjes papier, samengebonden met een touwtje. De schrijver heeft iets harders uit de kast gepakt dat als kaft moest dienen: een kartonnen verpakking, waarschijnlijk gewoon uit zijn keukenkastje. Daarom staat er “Zout” op de kaft.’
‘Zo leuk’, lacht student Nederlands Julia Duijvekam (25) over de handschriften die de universititeitsbibliotheek in voorjaar 2016 kocht op de veilingsite Catawiki. ‘Er stond alleen maar bij dat het een document was over de strijd tussen patriotten en oranjegezinden in de achttiende eeuw. Pas toen het bij de UB aankwam, bleek het om een nog onbekende Leidse opera te gaan met de titel De Vrijheijdt.’
Op 22 maart worden in de bibliotheek fragmenten van de opera opgevoerd door studenten van Collegium Musicum en onder andere Duijvekam geeft een lezing.
Tijdens een werkcollege van historisch letterkundige Olga van Marion kreeg ze de tekst van de opera onder ogen. ‘We leerden transcriberen met deze tekst. Ik vond het meteen heel vet. Het gaat over Leiden, en ik kom hier zelf vandaan. Toen ben ik benaderd of ik het hele stuk wilde vertalen. Ik moest echt mijn draai vinden in het ontcijferen en staarde me soms haast blind op één woord. Uiteindelijk heb ik me toch al die lettertjes eigen gemaakt. Het is inmiddels echt mijn kindje geworden.’
De opera is geschreven door Jakob Osdorp de Hase. ‘Voor zover we weten was hij apotheker. Hij kwam uit Zeeland en is vermoedelijk richting Leiden vertrokken om te studeren. Al staat hij niet in de archieven van de universiteit. Hij woonde in Leimuiden, maar kende Leiden goed.’
Vanaf 1781 waren er steeds meer burgers in de Republiek ontevreden over stadhouder Willem V. Deze patriotten wilden van de Oranjes af, die op hun beurt werden gesteund door de prinsgezinden. De spanning tussen deze groepen nam steeds meer toe. In het door patriotten beheerste Leiden kwam het in 1784 tot de zogeheten Oranjeoproer.
De Vrijheijdt gaat over deze oproer en de nasleep daarvan. ‘Het is een opera in drie bedrijven’, aldus Duijvekam. ‘Het ligt er dik bovenop dat het door een patriot is geschreven. Het eerste bedrijf is een zinnespel met allegorische personages, heel abstract. In het tweede bedrijf zitten de Oranjes in de kroeg. Ze zuipen zich ladderzat en schelden op de patriotten.’ Die zullen ze eens flink aanpakken, blijkt uit twee strofen uit een lied:
Zingt en drinkt nu zonder zorgen,
,, Maar Eer t’Zonne Ligt den Morgen
,,Komt vergulden: moet dees stadt:
,,Zyn met Breyn en bloedt bespat
,,Dan na d Hoogewoert gevloogen
,,Hangt daar Kleuters mee te droogen
,,In zyn deur verniel zyn Huys
,,Moord het Patriots gespuijs.
‘De schrijver maakt de Oranjes echt zwart door ze af te schilderen als lamzakken’, legt Duijvekam uit. ‘Ze drinken jenever van stoker Hartevelt aan de Langegracht. Maar omdat hij een patriot is, zijn de Oranjes van plan zijn branderij omver te werpen.’
Ook de Leidse bakker Adrianus Trago, een van de bepalende figuren tijdens de Oranjeoproer, komt aan bod. ‘Hij bakte “patriotjes” die worden vermalen door Oranjekaken. In het derde bedrijf triomfeert “de vrijheid”, marcheren de patriotten over de Breestraat en grijpen ze de macht. Ze staan trots op de trappen van het stadhuis; verlost van de Oranjes.’ Echter in het jaar waarin de opera is geschreven keert de gevluchte Willem V terug naar Den Haag en krijgen de patriotten het zwaar te verduren.
Het stuk is waarschijnlijk nooit eerder opgevoerd en ook niet in druk verschenen. ‘Reeds was ik met een drukker eens, toen de lucht betrok’, schrijft Osdorp de Hase in de inleiding. Duijvekam: ‘Hij wilde het dus wel laten drukken, maar dat is nooit gebeurd.’
Maar hoe zing je de opera eigenlijk? ‘Dat is best lastig. Osdorp de Hase verwijst naar melodieën van in die tijd bekende volksliedjes, zodat iedereen op straat mee kon zingen. Veel van die liederen zijn uiteraard niet meer bekend, maar het Meertensinstituut heeft gelukkig een liederendatabank, waar je vaak nog wel een notatie kunt vinden. Op twee of drie liedjes na hebben we alle melodieën.’
Studiemiddag over Leidse opera De Vrijheijdt van Jakob Osdorp de Hase. Universiteitsbibliotheek, Noordhal, 22 maart, 15.30 uur