Door Bart Braun Sterrenkundige Matthew Kenworthy deelde woensdag, toen het overlijden van beroemde kosmoloog en cultuuricoon Stephen Hawking bekend werd, een herinnering op Twitter. ‘Ik woonde vlakbij zijn favoriete curry-tentje. Ik stopte met lopen, zodat hij er langs kon. En toen reed hij over mijn voet.’
Andere Leidse wetenschappers hadden meer met hem te maken. ‘Ik ben gepromoveerd in zijn groep’, blikt hoogleraar astrodeeltjesfysica en quantumveldentheorie Ana Achúcarro terug. ‘Toen ik bij zijn groep kwam, had hij net een operatie aan zijn luchtpijp gehad, dus we ontmoetten elkaar voor het eerst in het ziekenhuis, en hij kon niet praten. Ik las hem de krant voor, en stelde ja/nee-vragen waarop hij uitstekend antwoord kon geven met alleen zijn ogen. Hij was erg expressief, dus dat lukte goed.’
Achúcarro: ‘Hij was een verbazingwekkend persoon. Met die handicap toch wetenschap bedrijven, maar ook de sociale dingen doen, zoals praten over het nieuws. Zijn dood komt niet onverwacht, maar je hebt zoveel respect voor de man en de wetenschapper, dat er toch een schokgolf door de kosmologische gemeenschap gaat. Ik heb vandaag meerdere stukken over hem gelezen, en soms kom ik daarin ook verhalen tegen die ik niet herken. Ik weet niet waar de verhalen dat hij misogyn zou zijn geweest vandaan komen en wil daar niet over oordelen, maar hij was in elk geval niet vrouwonvriendelijk tegen mij, integendeel. Hij bood de vrouwen in zijn groep juist alle steun.’
Theoretisch fysicus Jan Zaanen gebruikt de natuurkunde van zwarte gaten om te begrijpen hoe bepaalde supergeleiders werken. ‘Het werk waar hij mee begon, levert na dertig jaar voortschrijdend inzicht een veel rijker beeld op van zwarte gaten, waar van alles gebeurt. En de snaartheoretische benadering ervan waarmee we ze te lijf gaan, de zogeheten Anti-de-Sitter/Conformal-Field-Theory-correspondentie, daar kan heel veel mee. Het vakgebied is weer volop in beweging.’
‘Om het daarover te hebben, was ik rond 2010 bij het centrum voor Applied Mathematics and Theoretical Physics in Cambridge, op een workshop voor fysici. Dat is een complex met allemaal tempeltjes. De grootste staat in het midden, waar Hawking op de bovenste verdieping werkte, zodat hij als het ware boven het instituut hangt. Zo werkte het daar: het was een soort eredienst. Bij mijn voordracht gingen ineens de deuren open, en daar kwam de heiligheid Hawking binnengereden.
‘Ik begon, licht geïntimideerd, aan een technisch verhaal waarin ik soms schoot op het werk van Hawking. En elke keer als ik dat deed, begon zijn verpleegster te lachen. Ik snapte niet zo goed hoe ze dat voor elkaar kreeg, want dit was echt geavanceerde natuurkunde. Was zij daar bijzonder in onderlegd, of had ze een soort telepathische band met haar patiënt?’
Zaanen: ‘Er wordt onder natuurkundigen wel gezegd dat hij in de media wat overschat werd, als een soort goeroe. In de moderne ontwikkelingen van zijn vakgebied hebben andere wetenschappers een veel grotere rol gespeeld.’
Achúcarro: ‘Het idee dat zwarte gaten straling uitzenden was ongelofelijk goed, genoeg om hem bij de besten te plaatsen. Ik ken genoeg mensen die een moord zouden plegen om een half zo goede ingeving te krijgen.’
Emeritus-hoogleraar theoretische sterrenkunde Vincent Icke sprak Mare in 2015 over Hawking, naar aanleiding van de biografie-film The Theory of Everything.
‘Hawking is een authentieke held’, zei Icke toen, ‘die de dreiging van de dood op manhaftige wijze tegemoet trad. Op deze manier leven komt voort uit een onoverwinnelijk verlangen om het universum te begrijpen.’