‘Ik ben twee keer van de universiteit gegooid’, vertelt Piotr Markie?a? (22) uit Wit-Rusland. ‘De eerste keer was in het voorjaar van 2015, toen ik actief was voor de lokale verkiezingen. We voerden vooral een ludieke campagne, met grappige internetfilmpjes. Maar volgens de decaan moest ik me diep schamen.’

Markie?a? studeerde natuurkunde aan de Wit-Russische Staatsuniversiteit. Hij is niet de enige die vanwege politieke opvattingen weggestuurd werd. De Belarusian Students’ Association en de Wit-Russische mensenrechtenorganisatie Viasna lanceerden daarom deze zomer een campagne: Teaching repression a lesson, samen met Libereco, een Duits-Zwitserse vereniging van voornamelijk studenten en oud-studenten Oost-Europastudies.

Er zijn ook twee leden in Nederland: Christie Miedema (33) en Kate Bellamy (36). Miedema, historica en gastdocent aan de Universiteit van Amsterdam, was al actief voor Amnesty International. Tijdens verschillende reizen ontmoette ze andere leden van Libereco. ‘Het is tenslotte maar een klein wereldje, de mensen die zich interesseren in de mensenrechten in Oost-Europa’, vertelt ze. Bellamy is taalkundepromovenda aan de Universiteit Leiden. Haar onderzoek richt zich overigens niet op Oost-Europese talen, maar op het Purépecha, een inheemse taal uit Mexico. ‘Ik heb geen studieachtergrond zoals de meesten bij Libereco, maar als native English speaker kan ik er wel voor zorgen dat de Engelse vertalingen van hun boodschap niet eindigen in een slagveld’, vertelt ze.

Zij leerde Marco Fieber, de Duitse voorzitter van Libereco, kennen toen ze als masterstudent van de Universiteit Leiden in Tbilisi verbleef. ‘Tegenwoordig is hij journalist voor The Huffington Post. Soms help ik hem met tekstcorrecties voor zijn eigen blog.’ In 2016 bleek haar taalkennis ook van pas te komen bij een Libereco-project. Sindsdien is ze betrokken bij de vereniging.

‘We hebben de casussen van twaalf weggestuurde studenten uitgezocht’, vertelt Miedema. ‘Geen enorm aantal op een land van bijna tien miljoen inwoners, maar als zoiets in Nederland zou gebeuren, zou er zeker aandacht voor zijn.’ ‘Het gaat om studenten met afwijkende politieke ideeën, of studenten die praten met onafhankelijke media of demonstraties bijwonen’, vertelt Bellamy. ‘Er worden altijd wel manieren gevonden om hen zogenaamd op academische gronden van de universiteit te gooien.’

Zo ging het ook bij Markie?a?. ‘In 2016 had ik na een jaar afwezigheid opnieuw collegegeld betaald’, vertelt hij. ‘Ik volgde weer een semester en haalde alle tests, die toegang geven tot de examens. Een paar dagen voor oudjaarsavond, kreeg ik echter bericht dat ik opnieuw werd verwijderd.’ Officieel omdat hij wat colleges had gemist. ‘In de praktijk slaat iedereen weleens wat over van het overvolle programma, dat ook op zaterdag doorgaat. Maar als ze iets zoeken, kunnen ze dat aangrijpen.’

Over de echte reden heeft hij wel een vermoeden. ‘Een maand eerder was er een feestdag. Op de faculteit hingen oude Sovjetvlaggen en posters met afbeeldingen van Stalin. Ik vond dat maar niets. Mijn opa’s opa is naar de Goelag gestuurd en hij heeft het niet overleefd. Toen ik de decaan vroeg om die afbeeldingen weg te halen, zei hij simpelweg: "Nee." Daarop besloot ik een journalist te bellen, die ik kende. Terwijl die aan de telefoon hing, kwam de decaan op me af: "Oké, nú zit je in de problemen…" Maar de posters werden toen wel snel verwijderd.’ Markie?a? zelf echter ook.

‘Het betekent niet alleen dat deze studenten hun opleiding niet kunnen afmaken’, zegt Bellamy. ‘Ook de carrière en het leven dat ze voor ogen hadden, wordt hen afgenomen.’

‘Nou ja, wij kúnnen op zich nog een andere carrière kiezen’, relativeert Markie?a?. ‘Voor wetenschappers is het nog veel lastiger om op te staan tegen het regime. Angst houdt hier alles op z’n plek.’

‘Even leek het erop dat het regime wat liberaler werd’, zegt Miedema. ‘Wit-Rusland profileerde zich als de acceptabele gesprekspartner in de regio, naast alles wat er in Oekraïne gebeurde. De Europese sancties werden opgeheven. Toen het regime dit jaar weer geconfronteerd werd met demonstraties, bijvoorbeeld tegen een belasting op werkloosheid, greep het echter meteen naar de bekende middelen, zoals arrestaties.’

Uit een eigen rapport van Libereco blijkt dat achter de daling van het aantal arrestaties nog iets anders schuilging. ‘Intussen werden er wel meer boetes uitgedeeld’, vertelt Miedema. ‘Slim van het regime, want dat spreekt de media minder aan.’

Dat regime is de regering van president Aleksandr Loekasjenko. ‘Hij zit er al sinds 1994’, vertelt Bellamy. ‘Sindsdien is er nauwelijks iets veranderd. De laatste Europese dictator, zo wordt hij buiten Wit-Rusland wel genoemd. Daarom is het juist zo belangrijk om kwesties als deze onder de aandacht te brengen. Want dit is wél Europa. Deze studenten vallen net zo goed onder de Bolognaverklaring als studenten in Nederland. Ze zouden dezelfde rechten moeten hebben als studenten in de rest van Europa.’ Door die gezamenlijke verklaring uit 1999 van 29 Europese onderwijsministers, kom je nu overal in Europa de bachelor-masterstructuur tegen. Uitwisselingen van studenten en wetenschappers worden sindsdien meer bevorderd.

Markie?a? is blij met het werk van Libereco. ‘We waarderen het echt. Internationale aandacht is belangrijk. Uiteindelijk is er namelijk wel een manier om de zaken hier een beetje te veranderen: niet van binnenuit, maar juist van buitenaf.’

Een Nederlandse afdeling heeft Libereco vooralsnog niet. ‘Dat ligt misschien ook aan de voertaal: die is Duits’, denkt Miedema. Maar Nederlandse studenten kunnen Piotr Markie?a? en de andere weggestuurde studenten wel helpen. ‘Als onderdeel van de campagne van Libereco, Viasna en de Students’ Association is Piotr een petitie gestart. We vragen solidariteit uit alle landen’, vertelt Miedema. ‘We willen aandacht voor de kwestie, studenten terug op hun universiteit krijgen en nieuwe gevallen voorkomen. Nu het studiejaar begonnen is, valt het wat dat laatste betreft voorlopig gelukkig mee.’

Ook Markie?a? schreef zich opnieuw in, voor dit collegejaar. ‘Maar mijn inschrijvingsverzoek werd afgewezen’, vertelt hij. Voorlopig doet hij aan zelfstudie. ‘Misschien kan ik later alsnog verder studeren. Buiten Wit-Rusland zou dat misschien nu al kunnen, maar ik wil liever hier blijven. Ik ben namelijk nog altijd politiek actief.’

De petitie Teaching repression a lesson, die aangeboden zal worden aan de Wit-Russische minister van Onderwijs en het bestuur van Wit-Russische Staatsuniversiteit, is te vinden op Change.org/belarusstudents.