Aksie voor een marxist
Het Sociologisch Instituut aan het Stationsplein viel in 1978 ‘ten prooi aan het studentenverzet’, blijkt uit Mare 5 van 21 september van dat jaar. Zo’n vijftig studenten nemen het instituut ‘in de houdgreep’.
‘Op de eerste verdieping van het gebouw ziet men de stukken hout liggen die, blijkens een uitgebreid maar op veel punten onnauwkeurig verslag in het Leidsch Dagblad, bedoeld zijn om een eventuele ontzetting door “corpsballen” af te slaan.’
Er is sprake van een ideologische stammenstrijd. Het college van bestuur houdt volgens de bezetters de benoeming van de West-Duitser Dieter Läpple als lector van de subfaculteit macro-sociologie tegen. Reden: hij is marxist. De studenten noemen de komst van de ‘marxistiese lektor een noodzaak’ en willen niet ‘wijken voor de politieke censuur van het college van bestuur’.
Collegevoorzitter K.J. Cath reageert koeltjes op de aksie. ‘Ons is medegedeeld dat het gebouw door studenten in gebruik is genomen.’ Hij ontkent dat er een politieke kant aan de zaak zit: ‘U zou toch niet willen beweren dat we aan deze universiteit geen marxisten hebben?’ Een van de hoofdrolspelers in de ruzie heeft overigens een uiterst treffende naam: professor E. Marx.
Ook Mare-columnist Boudewijn Büch geeft zijn mening over de zaak: ‘Ich bin ein Marxist. Al is het alleen al omdat, als de Russen of de Chinezen komen, ik goed zit.’ Overigens zijn sociologen volgens Büch wel ‘warhoofden’ en ‘tuig van de richel’. Uiteindelijk komt Läpple na nog veel meer gedoe toch naar Leiden.
‘Klootzak!’, roept de minister
1980: de universiteit bestaat 405 jaar. Het wordt een lustrumfeestje dat VVD-minister Arie Pais van Onderwijs zich nog lang zal heugen. Pais is een onderwijsvernieuwer die af wil van de eeuwige student en van plan is om de macht van medewerkers en studenten flink in te perken.
De minister komt op zaterdag 31 mei naar het Gorlaeus om een lezing te geven. Als hij het gebouw nadert, fietsen en lopen actievoerders hem tegemoet (zie pagina 4 en 5). Ze blokkeren de weg. Een portier zwaait open en raakt een van de demonstranten. “Klootzak!” roept de minister, die zijn chauffeur opdracht geeft een omtrekkende beweging te maken.
Eenmaal binnen wordt het er niet beter op. Twee keurig geklede actievoerders, een dame en een heer, beginnen keihard ruzie te maken tijdens de speech van Pais. Ze worden afgevoerd. De man trekt zijn jasje uit. ‘Pais lazer op’, staat er op zijn overhemd. ‘Nog meer striptease?’, informeert de minister droogjes.
Vervolgens gaan er trekrotjes af. Een tomaat spat naast het hoofd van Pais uiteen. De werper wordt aan zijn haren de rij uit getrokken door een medewerker van de inlichtingendienst van de Leidse politie. Verder komen er nog twee rookbommen tot ontploffing. Uiteindelijk verlaten de actievoerders de zaal en raffelt Pais zijn toespraak nog af.
De hele feestweek zijn er acties van studenten en medewerkers geweest. Zelfs het Academiegebouw is een tijdje bezet. Die actie loopt enige vertraging op omdat de activisten de promotie die aan de gang is, niet willen verstoren met een woeste inval.
‘Eenmaal binnen, dachten we: wat nu?’
Foto Fred Rohde
‘Ik heb met een betonschaar het toegangshek losgeknipt. Maar ik heb de schaar daarna wel meteen teruggebracht naar de Landelijke Studenten Vakbond, omdat ik bang was om opgepakt te worden.’
Robbert Baruch, die in Leiden politicologie en bestuurskunde studeerde, was een van de rond de honderd studenten die in 1985 op de 410e dies natalis van de universiteit het Academiegebouw bestormde en vier dagen bezette. Minister Deetman (CDA) van Onderwijs zou die dag een toespraak geven in Academiegebouw. Actiegroep ‘Een Nieuwe Lente’ verzette zich tegen Deetmans plannen voor een sterk versoberde studiefinanciering.
‘Ik week af van de andere actievoerders’, aldus Andre van Peppen, die geneeskunde studeerde. ‘Ik was de enige uit linkse kring die jasje-dasje droeg. Ik leek op een corpsbal en die demonstreren niet’, blikte hij terug in de Mare van 5 februari 2015.
De bestorming verliep zonder problemen en al snel hadden de studenten het gebouw onder controle. Van Peppen: ‘Toen we eenmaal binnen waren dachten we: “Goh, wat gaan we nu doen?” Niemand nam de leiding.’
De minister week uit naar de collegezaal van het Zoölogisch Instituut aan de Kaiserstraat. Buiten ramden actievoerders met bakstenen op containers om de bijeenkomst te verstoren, schrijft Mare op 14 februari 1985. Verder probeerden studenten met brandende sigaretten het rookalarm af te laten gaan.
Na een paar dagen zijn de bezetters het eigenlijk wel zat. Baruch: ‘Het was op een gegeven moment niet meer duidelijk wat het doel van de bezetting was. Dag en nacht werd daarover vergaderd. Maar mensen hadden ook andere dingen te doen. Sommigen hadden volgende week tentamen. Anderen moesten boodschappen doen.’ Op zondag 10 februari geven de studenten zich over.
Deetman werd in die tijd vaak door studenten bekogeld met rotte tomaten en eieren. In 2004 kijkt hij in Mare terug op de ‘behoorlijk heftige’ jaren tachtig. ‘Er waren perioden dat mijn reservepak al in de auto lag en ik kind aan huis was bij de stomerij. “Met of zonder [eierstruif]?”, vroeg de stomerij dan als mijn vrouw weer een pak kwam brengen.’
‘Sorry, bezet’
‘Het is gelukt, Leiden heeft ook wat laten zien!’ Dat schrijven trotse actievoerende studenten in een dagboek dat zij bijhouden voor Mare, als zij op donderdag 6 mei 1993 heel ‘beschaafd en ordelijk’ het huidige Lipsius-gebouw een paar uren bezetten. Het gaat er heel wat rustiger aan toe dan tijdens de landelijke studentendemonstratie in Den Haag. Bij deze ‘matpartij op het Malieveld’ knuppelt de ME er flink op los.
Het is oorlog tussen studenten en PvdA-minister van Onderwijs Jo Ritzen, die fors bezuinigt op universiteiten en studiefinanciering. Hij komt met de tempobeurs: wie per jaar minder dan tien van de 42 studiepunten haalt, moet de basisbeurs terugbetalen.Deze voor de huidige generatie studenten lachwekkend soft overkomende maatregel, doet de academische wereld exploderen, en zelfs in Leiden gaat er een piepklein rotje af.
‘In een duister kroegje’ richten boze studenten de actiegroep Leiden Bezet op. Het LAK-theater (in 2012 door de universiteit wegbezuinigd) in het Lipsius is het doelwit.
‘Jongens, sorry hoor, maar het LAK is van nu af aan bezet’, zeggen actievoerders donderdagochtend om acht uur tegen portier. ‘Ja, dat dacht ik al’, reageert deze: ‘Het werd tijd ook.’ De studenten hangen vervolgens een spandoek met de tekst “LAK aan Ritzen” op.
‘Er is een ruzie met de postkamer uitgebroken’, schrijven de bezetters in hun dagboek. ‘De onderhandelaars doen hun best om de gemoederen te sussen.’
Kantine-chef Ed is ook lastig. Hij heeft geen zin om open te gaan als het gebouw bezet is. De activisten kunnen fluiten naar de broodjes die al klaarliggen. ‘Die flikkeren we gewoon in de vriezer’, aldus Ed. ‘Zijn ze morgen nog vers.’ Na bemiddeling van een aantal medewerkers strijkt Ed over zijn hart: De broodjes zijn toch beschikbaar.
Als een delegatie van het universiteitsbestuur langskomt, wordt die door de zaal onthaald ‘alsof het om Ajax I gaat’. Collegevoorzitter Cees Oomen steunt de actievoerders: ‘Als Leidse studenten overgaan tot actie en bezetting, is er écht iets aan de hand.’ Er klinkt gejuich en de bezetting wordt prompt opgeheven.
‘Lieve aardige hippies’
Terwijl studenten van de Universiteit van Amsterdam het Maagdenhuis bezet houden, is de actiebereidheid in Leiden een stuk minder. Uiteraard zijn er ook de Leidse studenten en medewerkers die zich verzetten tegen bezuinigingen, rendementsdenken en het sociaal leenstelsel. Onder de naam de Nieuwe Universiteit Leiden komen ze samen.
Bij de tweede bijeenkomst is meteen duidelijk dat een bezetting van het Academiegebouw er absoluut niet in zit. ‘Action is our last resort’, zegt Cissie Fu, universitair docent politieke theorie en een van de organisatoren van de Nieuwe Universiteit Leiden in Mare van maart 2015. ‘We hopen dat het college van bestuur ons niet in een positie duwt die actievoeren onvermijdelijk maakt.’
Wel verzamelt de Nieuwe Universiteit grieven van docenten en studenten en er wordt lang vergaderd over eisen die aan het bestuur gesteld worden. Volgens sommige aanwezigen duurt het proces te lang. ‘Ik stel vast dat er enige weerzin is tegen het stellen van harde eisen. Als we te soft zijn, dan gebeurt er niets’, aldus Frits Brouwer, student international studies.
‘We hebben nog niet gesproken over eventuele sancties als het college onze eisen niet inwilligt’, roept promovendus Emile van Brakel, die daarmee applaus oogst. ‘Welk gebouw gaan we als eerste bezetten? Ik wil wel slapen in een gebouw van de universiteit aan het Rapenburg. Anders staat er straks weer in Mare dat we allemaal van die lieve aardige hippies zijn.’
Een bezetting blijft uit. Brouwer had nog voorgesteld ‘om de hele dag muziek van Barry Badpak te blasten bij Rap 70’, maar ook daar is het nog niet van gekomen.
Door Vincent Bongers