Op 9 februari 1928 was heel Nederland drie minuten stil. De trams reden niet, de telegraaf was buiten werking gesteld en er reden extra treinen naar Haarlem, voor iedereen die bij de uitvaart van natuurkundige Hendrik Lorentz wilde zijn. Ter vergelijking: voor Johan Cruyff deden we het niet.

Prof. dr. Hendrik Antoon Lorentz was dan ook een hele grote. De theoreticus van de Universiteit Leiden stond aan de basis van Einsteins relativiteitstheorie: hij was het die bedacht dat de lichtsnelheid wel eens constant zou kunnen zijn. Hij knoopte waarnemingen uit de optica wiskundig vast aan de wetten van Maxwell, die elektriciteit en magnetisme beschrijven, en postuleerde daarvoor het bestaan van elektronen. Magneetvelden en elektrische velden werken op deze en andere geladen deeltjes in met een kracht die we nu de Lorentzkracht noemen.

De eerste aanwijzing voor het bestaan van die elektronen kwam van de eveneens Leidse natuurkundige Pieter Zeeman. Onder invloed van een sterke magneet splitst het lichtspectrum van een natriumvlam zich op, en dat klopte allemaal prachtig met hoe Lorentz al had bedacht dat het zou werken. Het tweetal kon in 1902 een Nobelprijs op komen halen.

Lorentz zou daarna nog tien jaar in Leiden blijven werken: hij zat hier van 1877 tot 1912. Hij vertrok naar Haarlem, naar verluidt omdat Heike Kamerlingh Onnes zijn werkkamer had geannexeerd. Lorentz kreeg een lab in het Teylers Museum, een plek voor kunst en wetenschap. Hij rekende er onder meer aan de krachten op de toen nog niet aangelegde Afsluitdijk. Dankzij Lorentz zit er een knik in de dijk; de sluizen op die plek dragen zijn naam.

In het Teylers opende Koning Willem-Alexander gisteren een permanente vleugel met daarin een tentoonstelling over leven en werken van de grote fysicus. Daar is ook De Lorentz Formule te zien, een door theatermaker Rieks Swarte opgezette theatrale tour door het oude lab, waar onder meer de correspondentie tussen Lorentz en zijn jongere fan Albert Einstein is te zien. Een replica van de reusachtige elektriseermachine van het Teylers, waar vonken van zestig centimeter vanaf springen, is in de tour geïntegreerd. Er kunnen maar twintig mensen tegelijk mee, dus het museum adviseert om online een plek te reserveren.

De Lorentz Formule

Teylers museum, Haarlem

€ 13,50 (inclusief € 1,- reserveringkosten voor de theatertour)

Het complete archief van Lorentz, net als dat van Pieter Zeeman, is overigens ook in Haarlem te vinden: in het Noord-Hollands Archief.