Achtergrond
Dit raakt ons allemaal
Het plotselinge Amerikaanse inreisverbod brengt ook Leidse wetenschappers in verwarring. ‘Het doet pijn om te zien dat mensen als ik worden buitengesloten.’ De Iraanse promovendus Amin Moradi baalt: ‘In maart is er een grote bijeenkomst van de American Physical Society in New Orleans. Daar kan ik nu dus niet heen.’  Maar het kan nog erger, zegt de natuurkundige. ‘Vrienden van mij werken voor Amerikaanse instituten als het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Ze waren naar Iran gegaan om het nieuwe jaar te vieren, en kunnen nu ineens niet meer terug, ook al hebben ze een werkvergunning.’
donderdag 2 februari 2017
Straatkunstenaar en activist Shepard Fairey, ook bekend van kledingmerk Obey en Obama’s Hope-posters, maakte deze anti-Trump-affiches.

Vorige week vrijdag tekende de Amerikaanse president Donald Trump een zogeheten executive order. Om het land te beschermen tegen terrorisme waren mensen uit Irak, Iran, Libië, Somalië, Soedan, Syrië en Jemen ineens niet meer welkom in de VS.

Inwoners van deze ‘countries of particular concern’ mochten het land niet meer in voor een periode van negentig dagen. Daarna zou er een screening volgen om vast te stellen of iemand terrorist is, of niet. Dinsdag benadrukte de Amerikaanse minister John Kelly van Binnenlandse Zaken dat die periode van negentig dagen ook verlengd kan worden, en dat er wellicht meer landen tot ‘uitgesproken zorgelijk’ kunnen worden bestempeld.

Zo’n executive order is geen nieuwe wet; het is een opdracht aan overheidsdiensten die ze vertelt wat ze moeten doen. Die overheidsinstelling, in dit geval de immigratiedienst, moet zich dus houden aan de al bestaande wetgeving – dat staat zelfs letterlijk in het decreet.

Er brak dus onmiddellijk een juridische wervelwind uit: hoe zit het houders van een verblijfsvergunning? Met vluchtelingen? Met mensen met dubbele paspoorten? Een gedeelte van de mensen uit de zeven landen kon alsnog de grens over. Honderden mensen zijn teruggestuurd, of mochten het vliegtuig naar Amerika niet in. Wie al in het vliegtuig zat toen het decreet kwam, werd bij aankomst vastgehouden op het vliegveld. Sommigen zitten daar nog steeds.

‘Wij hebben de indruk dat geen van onze studenten of medewerkers zo acuut getroffen is’, vertelt woordvoerder Caroline van Overbeeke van de Universiteit Leiden. Wie dat toch blijkt, kan hulp krijgen van de universiteit.

Op de iets langere termijn zijn er wel gevolgen. De VS zijn het belangrijkste land in de wetenschap: vrijwel welke onderzoeker moet er ooit heen, al was het maar voor een congres. Zoals dus natuurkundige Moradi. ‘Dit verbod is niet alleen schadelijk voor de opleiding van de duizenden studenten en onderzoekers uit deze zeven landen’, zegt hij. ‘Het belemmert ook de vooruitgang van de wetenschap.’

Zijn landgenote Zohreh Zahedi werkt bij het Centrum voor Wetenschaps- en Techniekstudies aan betere methoden om aan wetenschappelijke publicaties te meten. Ze was ‘geschokt’ door de nieuwe regels. Ze had een bezoek gepland aan de Amerikaanse Library of Congress, maar dat zal ze vermoedelijk moeten afzeggen. ‘Jammer dat ik niet welkom ben.’

‘Ik heb de Britse nationaliteit, en dat is mijn enige nationaliteit. Toch val ik onder het inreisverbod’, vermoedt wijsbegeerte-docent Ahab (achternaam op verzoek verwijderd). ‘Toen de Britse minister van Buitenlandse Zaken zei dat het verbod niet gold voor mensen met de Britse nationaliteit, sprak de Amerikaanse ambassade in Londen dat weer tegen. Ik weet van tenminste één geval, woensdagmorgen in de krant, van een Irakees die Michigan niet in mocht, ondanks een geldig visum. Om eerlijk te zijn zou ik het risico gewoon niet nemen, tenzij ik direct van de Amerikaanse ambassade te horen krijg dat ik niet geweigerd zou worden aan de grens. Mijn vrienden belden die ambassade op om te horen hoe het zat; die waren na afloop verwarder dan vóór het telefoontje. De medewerkers daar weten ook niet wie er nou wel en niet onder het migratieverbod vallen.’

Ahab: ‘Ik ben geboren in Irak, en reis daar nog vaak heen; ik ben een moslim en ik doceer over de islam. Door diverse instanties is al dankbaar gebruik gemaakt van mijn expertise. Desondanks word ik nu behandeld als een bedreiging. Ik was uitgenodigd voor een conferentie in New York, in maart. Daar kan ik dus niet heen. Ik kan wel een videoverbinding starten, maar dat lost slechts één aspect op van het feit dat ik niet daar kan zijn. Werkelijk mensen ontmoeten, netwerken, ideeën uitwisselen: juist dat is hoe beschaving groeit. Dat ik nu verhinderd word om mijn academische kennis te delen vind ik mind-boggling and insane.’

De filosoof ziet het verbod niet als een op zichzelf staand incident. ‘Dat ik de VS niet binnenkom, is niet eens wat me het meeste zorgen baart. In aanloop naar de Endlösung, waarin op enorme schaal geweld werd toegepast, werden Joden al langer ontmenselijkt en beperkt in hun rechten. Niet alleen in de VS, maar ook in Europa zie je nu iets gebeuren dat vergelijkbaar is met die aanloop: toenemend racisme. In de media, maar ook op de universiteit. Zelfs onder professoren hoor ik racistische geluiden echoën.’

Archeologe Sada Mire kwam als kind zonder haar ouders naar Zweden, op de vlucht voor de burgeroorlog in Somalië. ‘Op papier heb ik alleen de Zweedse nationaliteit, dus zou ik technisch gesproken niet onder de migratiestop moeten vallen. Ik vraag me echter af of ik wel echt soepel de grens over zou kunnen, want ik ben wel Somalisch. De laatste keer dat ik in de VS was, was ik daar op uitnodiging van Princeton University om een speech te geven. Het doet pijn om te zien dat mensen als ik, met een achtergrond als vluchteling, worden aangevallen en uitgesloten.’

‘Je probeert een steentje bij te dragen aan de wereld, en Trump zet je in de categorie bad guys’, zegt universitair hoofddocent Perzische literatuur Asghar Seyed-Gohrab.

Hij werd geboren in Iran, maar heeft een Nederlands paspoort, en zou dus de VS nog in mogen. ‘Maar ik ken Iraniërs in Amerika die het land niet meer uit durven omdat ze mogelijk dan niet terug kunnen. Ik heb ook familieleden met een green card (verblijfsvergunning, red.) die nu in Iran zijn en naar Amerika willen reizen. De tickets zijn al geboekt. Ik weet niet of ze Amerika in mogen. Maar los daarvan, mensen zijn gewoon bang.’

Zijn eerste reis naar Amerika zal Seyed-Gohrab zelf ook nooit vergeten. ‘Na de landing werd ik meteen meegenomen. Ik was samen met mijn leermeester, emeritus-hoogleraar Perzisch Hans de Bruijn die mij nergens kon vinden: een vervelende situatie. Bij elke reis naar Amerika had ik problemen bij de douane. Met mijn naam en geboortestad Teheran val je natuurlijk meteen op. Dan word je apart genomen en anderhalf uur ondervraagd in een kamertje. Daar wil ik liever niet meer aan terugdenken….

‘Ze wilden dan weten waarom ik in Nederland was, en of ik nog naar Iran ging. Je staat tussen allemaal mensen met een kleurtje, het is gewoon heel naar om er zo uitgeplukt te worden.’

Organisaties van wetenschappers spraken zich de afgelopen week massaal uit tegen de inreisbeperkingen. De petitie op NoToImmigrationBan.com was bij het ter perse gaan van deze krant door zo’n 15.000 Amerikaanse academici ondertekend, waaronder vijftig Nobelprijswinnaars.

‘Alleen al uit Iran hebben de afgelopen drie jaar meer dan drieduizend promovendi een doctorsbul van een Amerikaanse universiteit ontvangen. Deze executive order beperkt de medewerking met onderzoekers uit deze landen, en kan leiden tot het vertrek van vele getalenteerde onderzoekers en ondernemers uit Amerika. Wij geloven stellig dat de gevolgen van dit decreet, op zowel de korte als de lange termijn, niet ons nationaal belang dienen’, aldus de petitie.

Ook de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten, een koepel waar ook de Universiteit Leiden in zit, verwerpt het sluiten van de grenzen: ‘Ook wetenschappers die in Nederland werken, worden hiermee in hun wetenschappelijke contacten ernstig beperkt. Een deel van hun wetenschappelijke contacten is immers beperkt in hun mobiliteit, waardoor zij bijvoorbeeld niet naar conferenties of seminars kunnen reizen.’

Ahab: ‘Momenteel komt er een beweging op, aangevoerd door collega’s, buiten Leiden overigens, die samenwerking met de Verenigde Staten boycot. Het verkeert nog in een embryonale fase; het is nog vooral een verzameling reacties en antwoorden op de recente ontwikkelingen. Onderzoekers zijn namelijk echt bezorgd. A message has to be sent. Want deze ontwikkelingen raken de hele academische wereld.’

Door Bart Braun, met medewerking van Vincent Bongers en Marleen van Wesel