‘In de War on Terror is ervoor gekozen om juist vrouwelijke militairen in te zetten om moslimmannen te vernederen en te breken’, vertelt Alette Smeulers, hoogleraar strafrecht en criminologie van de internationale misdrijven aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Er werd nadrukkelijk gezocht naar zaken die in de islamitische cultuur als het meest vernederend worden gezien’
Ze wordt deze zaterdag in het Rijksmuseum van Oudheden geïnterviewd over haar onderzoek naar vrouwen die zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden. ‘Tijdens een verhoor op Guantanamo Bay liep een vrouwelijke ondervrager op een suggestieve wijze om een gevangene heen. Ze raakte de man ook aan, gebruikte haar seksualiteit om hem te provoceren, en vroeg: “Vind je dit niet prettig? Ben je soms homo?” Ze had een rode vloeistof bij zich en smeerde die in het gezicht van de man en zei dat het menstruatiebloed was. De verdachte werd hysterisch en draaide helemaal door.’
Smeulers kwam in de zaken die ze bestudeerde voornamelijk mannelijke daders tegen. ‘Toen vroeg ik me af: “Zijn er ook vrouwen die zich hier schuldig aan maken?” En uiteraard zijn die er. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in het leger en de politie, en zijn daardoor al minder vaak betrokken bij oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Maar het lijkt er zeker niet op dat vrouwelijke agenten en militairen minder snel geneigd zijn tot geweld. Sterker nog: er zijn aanwijzingen dat vrouwen soms zelfs fanatieker zijn, zich echt willen bewijzen. We willen graag verder onderzoek doen naar hoe zij zich in deze positie gedragen.’
In de geschiedenis zijn behoorlijk wat voorbeelden van wrede vrouwen te vinden. Een aantal bewaaksters van concentratiekampen in Nazi-Duitsland is berucht.
‘Bijvoorbeeld Irma Grese’, zegt Smeulers. ‘Zij werkte in drie concentratiekampen waaronder Auschwitz.’ Haar bijnamen “het mooie beest” en “de blonde engel des doods” zijn veelzeggend. De immer piekfijn geklede en opgemaakte Grese werd gevreesd en had een relatie met Auschwitz-kamparts Josef Mengele. ‘Ze liep met een zweep rond en ranselde de gevangen af. Volgens ooggetuigen schepte ze daar sadistisch genoegen in.’ Ze zou verantwoordelijk zijn voor tientallen moorden per dag.
‘Een andere beruchte bewaakster in Auschwitz is Johanna Bormann. Zij liet haar hond uitgeputte slachtoffers opjagen en aanvallen. De Oostenrijkse “SS-Helferin” Maria Mandl stelde een orkest van gevangenen samen, zodat selectie bij de wagons en de daarop volgende executies konden worden voorzien van muziek. Dodelijk vermoeide gevangenen werden na een zware arbeid verplicht om in de maat van het muziekstuk te lopen.’
Bij de genocide in Rwanda in 1994 waren relatief veel vrouwen betrokken, aldus Smeulers. ‘Daar waren politieke leiders bij. Een bekende oorlogsmisdadiger is Pauline Nyiramasuhuko, een Hutu en minister van familie- en vrouwenzaken. Zelf was ze niet fysiek betrokken bij het geweld, maar ze zette aan tot genocide en seksueel geweld tegen Tutsi’s en gematigde Hutu’s.’
‘Nyiramasuhuko is door het Rwandatribunaal in eerste instantie tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld, dat is later in hoger beroep omgezet tot 45 jaar omdat het proces heel lang had geduurd.’
Alette Smeulers, Vrouwelijke superschurken.
Nacht van Kunst en Kennis op 17 september in het Rijksmuseum van Oudheden, 19.50 uur
Vincent Bongers