Achtergrond
Werk heeft ook geen pauzeknop
Studenten zijn blij dat ze thuis rustig hoorcolleges kunnen terugkijken, maar een deel van de docenten verfoeit de weblectures. Bij de Rechtenfaculteit van de Vrije Universiteit gaan de camera’s uit, omdat de zalen leeg blijven. Volgt Leiden? Of omarmt de universiteit de digitale docent?De rechtenfaculteit van de VU begon in 2011 met het opnemen van colleges, maar sinds dit collegejaar bouwt ze het weer af. ‘We zagen indertijd dat sommige studenten in zelfgemaakte opnamen handelden. Toen besloten we zelf opnamen aan te bieden’, vertelt Prof. Hemme Battjes van het Amsterdamse rechtenbestuur. ‘Dat had echter onbedoelde neveneffecten.'
Vincent Bongers
donderdag 3 maart 2016
© Tekening Bas van der Schot

Hij legt uit: 'Er gingen nog vrij weinig mensen naar het college, en het werkt verkeerd studiegedrag in de hand. Een gedeelte van de studenten ging in korte tijd alles beluisteren, maar het is juist van belang dat je de studie goed indeelt. Het aanbieden van de weblectures geeft een verkeerd signaal af.’

Battjes: ‘Het afschaffen werkt: er komen veel meer studenten naar de hoorcolleges. Al moet ik wel eerlijk zeggen dat we geen significante verschillen zien in de tentamencijfers.’

Hoe denken Leidse studenten daarover? ‘Het zou niet fijn zijn als Leiden het voorbeeld van de VU volgt’, zegt Mireille van Dijk (20), derdejaars rechten en eerstejaars psychologie.

‘Oh, nee, nee, nee, dat moeten ze zeker niet doen’, beaamt Michelle Griffioen, derdejaars criminologie en eerstejaars psychologie.

Van Dijk: ‘Ik ga bijna altijd wel naar college, maar ik maak ook best vaak gebruik van de opnamen. Ik kijk terug als ik een keer niet kan. Of als het een moeilijk vak is, dan is de mogelijkheid tot herhaling best prettig. Bovendien zijn er soms twee vakken op hetzelfde tijdstip. Dan is het wel fijn dat je de colleges op een scherm kunt volgen.’

Griffioen: ‘Het is prettig om thuis lekker op mijn gemak te kijken. Sommige docenten praten snel, dan is het handig om ze even stil te kunnen zetten. Zo kun je veel makkelijker heldere aantekeningen maken. Het duurt wel langer, en het is verleidelijk om niet alles in een keer af te kijken.’

De meningen van Leidse docenten over de collegefilmpjes zijn verdeeld. ‘Het aanbieden van weblectures is nauwelijks meer terug te draaien, mocht je dat al willen’, zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Ymre Schuurmans. ‘We hebben ooit een onderzoekje laten doen naar welke onderwijsvormen studenten belangrijk vinden. Het terugkijken van colleges stond met stip op één.’

De weblectures hebben een ontzettend grote invloed, aldus Schuurmans. ‘In het eerste jaar is veel verplicht, dus dan is er geen sterk effect. Maar bij vakken als staats- en bestuursrecht in het tweede jaar, en bestuursprocesrecht in het derde jaar, zie ik een enorme terugloop. Het komt voor dat bij een vak dat door 350 studenten wordt gevolgd, er maar zestig daadwerkelijk in de zaal zitten. En ik vind reacties uit de zaal belangrijk. Doordat er minder studenten in de zaal zitten, weet je steeds minder goed of je college aansluit op de belevingswereld van studenten.’

‘Niet alle studenten komen’, stelt hoogleraar straf- en procesrecht Jan Crijns. ‘Dat was altijd al zo. Ik zie geen enorme leegloop sinds we de opnamen aanbieden. Er is wel een effect, maar het is niet erg groot. Het is zelfs mogelijk dat studenten die toch al niet kwamen, nu alsnog de colleges bekijken. Mogelijk haalt een aantal studenten die de hoop al hadden opgegeven zo alsnog de studie.’

Schuurmans vermoedt dat een opgenomen college minder goed overkomt dan het echte werk: ‘Je probeert een leuk verhaal te vertellen, maar het is geen tv. Als je een college terugkijkt, kan het best supersaai zijn. Het lijkt me ook lastig om er thuis de aandacht bij te houden.’

Er zijn op de rechtenfaculteit ook fervente tegenstanders van de weblectures. ‘Een college volgen in de zaal is een goede oefening’, zegt Andreas Kinneging, hoogleraar rechtsfilosofie. ‘Je moet goed luisteren. Con-cen-tra-tie! Die attention span trainen. Als een student straks een baan heeft, moet hij of zij alles ook in een keer begrijpen. Dan kun je ook niet terugspoelen of de zaak stilzetten. Het werkelijke leven heeft geen pauzeknop.’ Toch zet Kinneging zijn colleges op blackboard. ‘Dat is hier de usance en die volg ik. Maar eigenlijk wil ik ermee ophouden.’

Volgens Michael Klos, die rechten studeert en ook de master management van de publieke sector volgt, zijn de opgenomen colleges juist een uitstekend middel om studenten meer vrijheid te geven. ‘Als je weblectures niet aanbiedt, smoor je de creativiteit bij studenten’, vindt hij. ‘Die willen graag stages lopen, of bij een andere universiteit een vak volgen. Vaak kun je dan niet bij een college in Leiden aanwezig zijn. Dan is het van belang dat je op weblectures kunt terugvallen. Door het studievoorschot moeten studenten vaker werken. Dat maakt het nog belangrijker dat de colleges beschikbaar zijn. Ook belangrijk: voor studenten met een functiebeperking zijn de opnames echt een uitkomst.’

In januari werd er in de faculteitsraad gesproken over het opnemen van de colleges. ‘Ons beleid is: vasthouden aan de ingeslagen weg’, zei Peter van Es van het rechtenbestuur toen. ‘Dat betekent dat alle grote colleges verplicht worden opgenomen en uiterlijk twee weken voor het tentamen worden gepubliceerd. Het was al een moeizame bevalling om iedereen op dit punt mee te krijgen. Als we dat nu weer loslaten wordt het een rommeltje. We moeten geen verwarring scheppen.’

De meeste vakken publiceren de opnamen in de week van het college. Maar er zijn docenten die wachten tot twee weken voor het tentamen. Klos: ‘Twee weken voor het tentamen is nog net acceptabel. Maar het is al problematisch, zeker als je voor drie vakken tentamen moet doen. Maar sommige vakken zetten de lectures nog later online. Dan verschijnen drie of vier dagen voor een tentamen de colleges. Dat is ronduit belachelijk.’

De opnamen worden veel bekeken. ‘Een weblecture bij rechten heeft over het algemeen tussen de 300 en 1700 views’, vertelt Jeroen Leijen, programmacoördinator ICT & Onderwijs van de faculteit. ‘Als het systeem een storing heeft, krijgen we al snel de nodige mailtjes. Studenten hebben dat onmiddellijk in de gaten.’

Hoe is het bij andere grote Leidse opleidingen? ‘Bij vrijwel alle veertig bachelor-cursussen van psychologie worden opnamen gemaakt,’ zegt psychologie-opleidingsdirecteur Arjaan Wit. ‘Die zijn alleen beschikbaar voor de studenten die de betreffende vakken volgen. De lectures worden binnen twee dagen gepubliceerd.’

De colleges van psychologiedocent Jop Groeneweg staan daar, op een enkele uitzondering na, niet bij. ‘Ik vind dat de spontaniteit verdwijnt als er een camera voor je neus staat. De kwaliteit van de colleges neemt af. Als er wordt opgenomen denkt een student wel drie keer na voordat hij alles vraagt wat in hem opkomt. Het college, alles wat docent en studenten zeggen, is nu beschikbaar voor de buitenwereld. Dat vind ik onwenselijk.’

Groeneweg gebruikt ook schokkende foto’s in zijn colleges. ‘Foto’s van de vernederingen en martelingen in de Iraakse gevangenis Abu Ghraib, bijvoorbeeld. Ik waarschuw in het college dat ik de schokkende foto’s ga vertonen. Dan kunnen mensen nog vertrekken of hun ogen sluiten. Ik zou die foto’s nooit laten zien als het college wordt opgenomen, en ik zou dus dat voorbeeld ook niet kunnen geven. Ik word dus belemmerd door de opnamen. Ik vind niet dat een docent in een keurslijf moet worden gedwongen omdat een kleine groep studenten niet aanwezig kon of wilde zijn bij het college.’

Ook Schuurmans ziet dat probleem. ‘Het is een nadeel dat je niet zomaar allerlei anekdotes uit de praktijk kunt delen met de zaal. Ik ben naast docent ook rechter-plaatsvervanger. Met een camera in de zaal pas je toch wat meer op met verhalen over concrete rechtszaken, advocaten en rechters.’

Maar studenten namen ook al colleges op met hun telefoon voordat de weblectures werden aangeboden? Groeneweg: ‘Zelf opnemen mag niet van mij, maar dat houd je inderdaad niet tegen. Studenten die het toch doen, weten dat ze fout zitten. Maar dat is heel iets anders dan opnamen institutionaliseren.’

‘De weblectures zijn juist een verrijking’, vindt psycholoog Wit. ‘Soms nuanceer je tijdens het college de literatuur. Of corrigeer je een fout in het boek; dat kun je nu ook in de tentamenstof verwerken. Hetzelfde geldt voor het college van een gastdocent. Je kunt over alles vragen stellen, omdat de weblectures beschikbaar zijn. Stem en sheets horen nu bij de tentamenstof. Daar was vroeger nog wel eens twijfel over.’

Volgens Wit zou het jammer zijn als het besluit van de VU besmettelijk werkt. ‘Veel ideeën over de

weblectures zijn nu nog gebaseerd op veronderstellingen. Maar dat gaat veranderen: Er is door ons facultaire onderzoeksbureau SOLO onderzoek gedaan naar het gebruik van de opnamen. We zijn nog bezig met analyseren van de gegevens, maar er blijkt al wel dat studenten deze service enorm waarderen. Het helpt ze om zich voor te bereiden op het tentamen. De studenten vinden het ook prettig dat ze op een moment dat het hen uitkomt, een college in te kunnen halen.’

Wit: ‘Studenten die tijdens de cursus de weblectures gebruiken halen gemiddeld een 7,5. Studenten die vlak voor het tentamen gaan kijken halen een 6,5. Een groot verschil, maar dat ligt aan de studiestijl. Studenten die systematisch studeren, halen gemiddeld hogere cijfers.’

Ook Rechten gaat een onderzoek doen. Leijen ‘Het is interessant om weten op welk manier studenten de opnamen gebruiken.’ Volgens hem houden sommige studenten er aparte methoden op na. ‘Er zijn gebruikers die docenten sneller laten praten. Je kunt de opnamen bijvoorbeeld twee keer zo snel laten afspelen. En dat gebeurt. Langzamer kan ook. Op halve snelheid bijvoorbeeld. Wellicht handig als je een docent hebt die heel snel praat. Geen flauw idee of dat werkt. Ik heb het nooit geprobeerd.’