Achtergrond
We doen krampachtig over seks
Is een boze puber die naaktfoto’s van zijn ex-vriendinnetje op internet zet schuldig aan kinderporno? Rechterlijke macht, beleids­makers en media reageren soms overdreven heftig op zedenzaken, vindt criminoloog Juul Gooren. ‘Daders worden gebrandmerkt als de duivel zelve.’
donderdag 11 februari 2016
Fragment uit Toddlers & Tiaras, een reality soap over Amerikaanse schoonheidswedstrijden voor jonge meisjes. ‘Het is hypocriet om de pedopartij te verbieden en tegelijkertijd kinderen op een hele jonge leeftijd te seksualiseren’, zegt criminoloog Juul Goo

Een meisje van vijftien gaat stappen met twee jongens van zeventien. Een van hen is haar vriendje, de ander is een kennis. Aan het eind van de avond belanden de drie thuis bij het vriendje. Die vraagt of het meisje voor de twee wil strippen. Dat doet ze. De opwinding neemt toe en beide jongens hebben seks met haar. Het meisje doet aangifte tegen de kennis. Haar seksuele integriteit is aangetast, vindt zij.

De rechter veroordeelt de jongen vanwege ontucht: seks met een minderjarige. Maar de veroordeelde claimt dat het meisje vrijwillig met de twee naar bed is gegaan en zelfs het initiatief nam. ‘Ze zei tegen ons: “Trek je kleren uit”, blijkt uit zijn getuigenis. Het vriendje blijft buiten schot.

‘Ik ben het niet eens met die veroordeling’, zegt criminoloog Juul Gooren. In de zaak uit 2010 komt zijn onderzoek zo’n beetje samen. Gooren hoopt dinsdag te promoveren op de vraag hoe maatschappij, media en de rechtspraak omgaan met seksuele misdragingen onder jongeren. Voor zijn onderzoek interviewde hij onder andere zedenrechercheurs en ploos rechtszaken uit die te maken hadden met kinderporno, ontucht en pedofilie.

Moraliserend

‘Ik geef soms af op het strafrecht’, zegt de criminoloog. ‘Nederlandse rechters wegen de omstandigheden wel mee in hun afweging, maar er zijn twee zaken die strafrechtelijk zwaar tellen: het leeftijdsverschil en de zogeheten affectieve relatie – oftewel: is het seksueel contact ingebed in een romantische relatie? Zo ja, dan zal de rechter minder snel meegaan bij een aanklacht van ontucht. In deze zaak is er geen sprake van een affectieve relatie met de veroordeelde. Maar een veroordeling vind ik toch lastig. Het is moraliserend. De rechter zegt eigenlijk dat seks zonder liefde per definitie fout is. Dat vind ik erg zwaar.’

Dat is niet het enige probleem, vindt Gooren. ‘Natuurlijk moet je jongeren beschermen. De schade voor het meisje kan heel reëel zijn. Maar kun je achteraf nog vaststellen of de dader kon weten dat wat hij deed niet in de haak was? De consequenties zijn groot: hij krijgt een aantekening zedenmisdrijf, terwijl hij dacht dat het meisje vrijwillig met hem naar bed ging. Het strafrecht is nu een paardenmiddel, mediation was beter geweest.’

Gooren, die ook moral panics en hypes rond seks onderzoekt, vindt dat er in de media overdreven veel aandacht is voor ontsporende jongeren. ‘Natuurlijk zijn er uitwassen, zoals seks in een garagebox voor een Breezer. Maar onderzoek toont aan dat heel veel jongeren op basis van liefde en relaties tot seksuele ervaringen komen. Het is vergelijkbaar met de berichtgeving over comazuipen: het lijkt alsof het een recent fenomeen is en het ineens helemaal misgaat. Maar drankmisbruik door jongeren is van alle tijden.’

Tienerporno

De grootste paniek ontstaat bij pedofilie en kinderporno. ‘Zedenrechercheurs vertelden me dat tieners heel veel “kinderporno” fabriceren. Dat roept associaties op met gruwelijke praktijken met driejarigen en badmeesters die stiekem foto’s maken van peuters. Maar wat nu als een boze puber naaktfoto’s van zijn vriendinnetje op internet zet nadat zij het heeft uitgemaakt? Dat is kwalijk en optreden is nodig, maar het label kinderporno vind ik dan te heftig. Want dan ben je een seksueel delinquent. Per zedenafdeling wordt hier ook verschillend naar gekeken. Sommige rechercheurs kwalificeren het als “afpersing”. Ik pleit voor een juridische tussenvorm: het zou beter zijn om dit te kwalificeren als “tienerporno”.’

Zo zijn er meer nuances aan te brengen. ‘Neem nu pedofilie: Robert M. en Marc Dutroux zijn overduidelijke gevallen. Maar een man van 22 die naar bed gaat met een meisje van 15, die kun je toch niet met hen over één kam scheren? Toch zie je bij die berichtgeving ook de term “pedo” vallen. Dan ben je al gebrandmerkt als de duivel zelve.’

Dat was ooit anders. ‘In de jaren zeventig kon je in kiosken in Amsterdam blaadjes kopen waarin ontblote kinderen stonden. Geen zware kinderporno, maar onschuldige poses.’ PvdA-senator Edward Brongersma mocht in 1978 op televisie vertellen wat er zo mooi was aan een erotische relatie tussen kind en volwassene. In 1979 lag er zelfs een wetsvoorstel om kinderporno vrij te geven.

Lustmoordenaar

In een aflevering van het televisieprogramma Andere Tijden over de seksuele moraal uit die tijd komt pedofiel “Frans” aan het woord. Hij werkte in de jaren zeventig op een universiteit: ‘Ik zei gewoon dat ik pedofiel was, dat gaf geen probleem. Ik had foto’s van kinderen bij mijn bureau hangen, niemand nam er aanstoot aan. Dat moet je tegenwoordig denk ik niet meer doen.’

Gooren: ‘De maatschappij is sindsdien enorm veranderd. Een van de belangrijkste redenen is het aantonen van vele misstanden. Seks is vaak niet vrijheid-blijheid, werd al snel duidelijk. Er kwamen extreme gevallen aan het licht, waarvan Dutroux in de jaren negentig de bekendste was. Seks met een minderjarige werd gekoppeld aan het zijn van een lustmoordenaar.’

De gruwelijke zaak rond Robert M. deed de boosheid en de angst al helemaal tot het kookpunt stijgen. ‘Ik vind echter dat de media een te paniekerig beeld schetsen over de gevaren van seksualiteit. Ouders willen hun kinderen beschermen tegen de grote boze buitenwereld. Ze slaan daarin soms door. De pedofiel is een zondebok geworden en een bliksemafleider voor allerlei kwalijke zaken. Het gaat ook vaak over enge mannen die in de bosjes, of op het internet, wachten op een slachtoffer: het stranger danger-idee.

‘Natuurlijk verdienen die zaken aandacht. Maar heel veel criminologisch onderzoek toont aan dat heel veel gevaar niet van buiten komt, maar juist plaatsvindt binnen gezinnen. In de media maar ook in beleid gaat alle aandacht uit naar de gevaarlijke seksuele zonderling. Zet ook in op strategieën om kinderen en jongeren seksueel weerbaarder te maken.’

Gooren ondertekende in 2014 een open brief die in de Volkskrant werd gepubliceerd waarin werd opgeroepen om ‘pedovereniging’ Martijn niet te verbieden. ‘Ik ben het totaal niet eens met hun doelstellingen. Maar het verbieden van deze organisatie gaat in tegen de vrijheid van meningsuiting. Het is heel frappant dat een beweging die een andere maatschappij voorstaat, wordt gedefinieerd als criminele organisatie. In een open en gezonde democratie hebben mensen het recht om bij elkaar te komen en ideeën uit te wisselen. Verbieden is een zwaktebod, tenzij blijkt dat zo’n vereniging kinderporno verspreidt, tips geeft aan pedofielen of andere voorbereidingshandelingen verricht.’

Lolita

Verder is het ook zo dat er sprake van hypocrisie. ‘Kinderen worden op een hele jonge leeftijd geseksualiseerd in onze westerse samenleving. Dat wordt wel corporate pedophilia genoemd. Meisjes van dertien worden in lolita-achtige poses afgebeeld in reclames. We zijn allemaal medeplichtig aan het creëren van de tiener als seksueel begeerbaar ideaal. Het meest schokkende voorbeeld vind ik die beauty pageants voor kleine kinderen in de Verenigde Staten. Moeders die hun dochter kleden alsof het jonge vrouwen zijn, met make-up, hoge hakken en sexy jurkjes. Die kinderen worden op een heel oneigenlijke manier in een seksuele pose gezet. Ze leren verleidelijk in de camera te kijken. Die ouders vinden dat vast schattig en aandoenlijk, denk ik. Maar een onschuldig meisje hoort zich niet op een vampachtige manier te presenteren aan een jury. Ik vind het een afzichtelijke praktijk.’

Maar dat is Amerika, zou je kunnen zeggen. Gooren: ‘Ik heb zelf een dochter van vier. Als ik met haar een speelgoedwinkel binnenloop, dan word je al gelijk geconfronteerd met make-upsets en dat soort dingen. Je moet oppassen dat je meisjes niet al heel jong een seksuele uitstraling geeft. Daar zijn ze nog niet aan toe.’

Door Vincent BongerS