Achtergrond
Sjoelen for science
Voor studenten culturele antropologie uitvliegen naar Groenland of Kenia om onderzoek te doen naar Inuït- of Masaipopulaties, gaan ze in het tweede jaar van hun studie op veldwerk in Nederland. Vier studenten vertellen over hun eerste ervaring in de praktijk.
Monica Preller
woensdag 27 januari 2016

De naderende dood

Iris Nibbering (19) onderzocht hoe ouderen tegen de naderende dood aankijken en trok daarvoor onder meer naar een activiteitencentrum voor bejaarden in Axel (Zeeuws-Vlaanderen): ‘Tussen het sjoelen of bingoën door hebben we veel met de ouderen gepraat. Ook over de dood, inderdaad. Ik vroeg dan wat ze naar het centrum bracht, en als dat kwam doordat hun partner was overleden kon ik daarop inhaken. Soms voelt het een beetje dubbel: je krijgt een band met de mensen die je onderzoekt, maar tegelijkertijd kun je nooit helemaal gezellig met ze kletsen. Je moet altijd in je achterhoofd houden dat je er bent als onderzoeker.’

‘Een meneer zei tegen me dat hij thuis een plan had klaarliggen om zichzelf om het leven te brengen. Hij genoot nog van het leven, maar wilde eruit stappen zolang dat nog kon. Daar schrik je dan wel van. Natuurlijk komen er emoties bij kijken, maar dat kun je niet uiten tegenover de personen waar je mee werkt.

'Maar toen iemand vertelde over het overlijden van een familielid ben ik huilend naar huis gegaan. Die persoon was doodgegaan aan iets dat ook voorkwam in mijn familie. Ik heb geen slapeloze nachten gehad, hoor. Je moet het loslaten. Als onderzoeker is het belangrijk om zo veel mogelijk eigen ervaringen aan de kant te schuiven. Maar je mag ze ook niet vergeten omdat ze toch invloed hebben op je onderzoek.’

In heksenkringen

Lieke Bakker (19) reisde het land door om onderzoek te doen bij heksen. ‘Mijn groep is op veel verschillende plaatsen geweest, want hekserijleden wonen werkelijk overal. Ze willen mensen genezen door bepaalde energieën te sturen. Dat doen ze meestal in hun heksenkring. Ze gebruiken ook kruiden en dergelijke. Eén vrouw die ik heb gesproken geloofde dat stenen bepaalde frequenties hebben, en dat ze helpen tegen allerlei gezondheidsklachten. Ik heb er zelf ook eentje gekocht. Een rookkwarts, tegen de stress.’

‘In hun huizen staan heel veel spulletjes afkomstig uit verschillende religies. Aan de muren hangen new-ageschilderijen of afbeeldingen van Griekse of Romeinse goden. Hekserij is de naam voor de overkoepelende religie.’

‘Er zijn meer heksen dan je denkt, maar de meesten komen er niet voor uit. Over het algemeen wordt er toch een beetje raar opgekeken als iemand zegt dat ze een heks is. We hebben bijvoorbeeld een psycholoog gesproken met een heksenpseudoniem. Ze vreesde dat als ze open zou zijn over haar levensovertuiging haar cliënten haar een kwakzalver zouden vinden. En een van onze docenten bleek ook een heks te zijn.’

Oude en nieuwe Eritreeërs

Esther Grim (21) ging naar Eritrese vluchtelingen in Amsterdam. ‘Op de dag die voor Eritrese asielzoekers was georganiseerd hadden de nieuwkomers een doffe blik in hun ogen. Ze kwamen lusteloos over, wat logisch is gezien de situatie waarin ze zitten en wat ze mogelijk allemaal hebben moeten meemaken. Later werden ze wel opgevrolijkt door de anderen met eten en muziek. Eén jongen die we hebben geïnterviewd had de hele tocht gemaakt zoals je dat nu ook terugziet in het nieuws, dus vanaf Libië met de boot naar Italië en dan verder trekken door Europa.’

Verder bezocht haar groep een taalklas Tigrinya en verschillende kerkdiensten, inclusief een doopfeest. ‘Het waren diensten met vaste tradities: de priesters dragen gewaden, en mannen en vrouwen zitten gescheiden in de kerk. Maar ik had niet de indruk dat mannen boven vrouwen worden gesteld.’ Onlangs berichtten de media over een Rotterdamse kerk waar jonge Eritrese vrouwen zouden zijn aangerand en verkracht. Grim: ‘Ik heb er met een paar mensen over gesproken. Ze vonden het erg bezwaarlijk dat er nu een negatief beeld is ontstaan van hun gemeenschap, terwijl niet duidelijk is wat er écht is gebeurd. Eén vrouw die regelmatig naar die kerk ging zei dat als er een feest was geweest mensen vaak bleven slapen bij anderen. Als niemand oplet of mannen en vrouwen worden gescheiden vergroot dat het risico op dit soort misstanden.’

Een Eritrese kerkdienst in Rotterdam (foto niet genomen tijdens het onderzoek)

Eritrea wordt met harde hand geleid door een dictator. Om achtergebleven familieleden te beschermen durven Eritreeërs zelden naar buiten te treden in de media, laat staan zich te laten onderzoeken. ‘De contacten kregen we via de vader van een Eritrese kennis. Hij was betrokken bij de landelijke Eritrese gemeenschap, dus toen hadden we een ingang. Maar we moesten wel beloven niets te publiceren dat terug te herleiden is naar personen.'

Onkruid niet discrimineren

Marieke de Boer (22) onderzocht verschillende agrarische initiatieven door heel Nederland. 'De mensen die ik interviewde maakten geen onderscheid tussen cultuur en natuur. “Wij zijn de natuur, en de natuur is ons”, zeiden ze dan. Ik liep een uur door de regen om een vrouw te interviewen over haar moestuin. Zelf ergerde ik me aan het weer, maar het leek haar helemaal niet te deren. Blijkbaar voelde ze zich zo één met haar omgeving dat ze er geen last van had. Een ander iemand wilde het woord ‘onkruid’ niet gebruiken. Onkruid betekent in feite niet-kruid, maar elke plant is een wezen, vonden zij. Door het woord toch te gebruiken zou je een demon scheppen.’

‘We onderzochten we drie vormen van landbouw: biologisch, biologisch-dynamisch en permacultuur, omdat men daar specifieke ideeën heeft over harmonie tussen mens en natuur. Een mevrouw die zich met de bio-dynamische vorm bezighield, zag het als een manier om de aarde te verbinden met de kosmos. Voor ze iets ging zaaien, lette ze op de stand van de planeten. Ze gebruikte daarbij biologisch dynamische zaaikalender. Een ander geloofde in natuurwezens en vertelde dat engelen haar bepaalde inzichten gaven in het verbouwen.'

‘Misschien dat sommige mensen moeite zouden hebben met zich inleven in mensen die in engelen en kosmische krachten geloven, maar ik had daar zelf geen last van. Ik ben christelijk opgevoed en denk ook dat er meer is tussen hemel en aarde.’