Columns & opinie
Nationalisten zijn niet zielig
Het Front National en de PVV keren zich af van de EU en hameren op het belang van de nationaleidentiteit. André Gerrits schreef een boek over nationalistische partijen in Europa en neemt hun zorgen heel serieus.
Vincent Bongers
woensdag 16 december 2015
Marine Le Pen en Geert Wilders geven samen een persconferentie in Nieuwspoort, november 2013. ‘Het Front National en de PVV stellen het belang van het eigen land overduidelijk boven dat van andere staten’, aldus André Gerrits. © Martijn Beekman/ANP

De hoogleraar International Studies and Global Politics publiceerde onlangs een boek over de ontwikkeling van nationalistische denkbeelden in Europa na de Tweede Wereldoorlog. Partijen als het Front National (FN) en de PVV trekken veel kiezers en stellen het belang van hun eigen land overduidelijk boven de belangen van andere staten.

‘Ik vroeg me af al die partijen nou gemeen hebben. Want nationalisme is lang niet altijd rechts. The Scottish National Party en de Catalaanse afscheidingspartij Assemblea Nacional Catalana zijn redelijk links. De PVV is op sociaaleconomisch gebied helemaal niet rechts. Al deze partijen zien het nationale belang en de nationale identiteit als de hoogste politieke orde.’

Alle bedreigingen van die identiteit zijn ongewenst en gevaarlijk. Voor de instroom van migranten geldt dat natuurlijk ook. ‘Je kunt wel zeggen: “Er wonen zeventien miljoen mensen in Nederland. Wat maken die honderdduizend immigranten dan uit?” Mijn gewaardeerde collega Leo Lucassen heeft er nog wel eens een handje van om er op deze relativerende manier naar te kijken. En inderdaad, als ze over heel Nederland worden verspreid, zou het weinig uitmaken. Maar dat gebeurt niet. Accepteer nu eens dat voor heel veel mensen hun leefomgeving er vroeger fijner en gezelliger uit zag.’

Die nationale identiteitsvragen zijn reëel, vindt Gerrits. ‘De populariteit van deze bewegingen wordt geweten aan onzekere burgers die niet mee kunnen komen in de mondialiserende economie. Je moet echter de aanhang van deze partijen niet afschilderen als zielepoten die de concurrentie op de internationale arbeidsmarkt niet aankunnen.’

Migratie is maar een deel van het verhaal. ‘Doorsnee scepsis jegens de EU vind je bij bijna alle partijen. Maar het veel scherpere en radicale anti-Europeanisme, dat verdere integratie afwijst, is wel redelijk nieuw. Dat zie je bij de PVV, FN, de FPÖ in Oostenrijk en ook bij de True Finns. De Europese integratie heeft zijn eigen nationalisme opgeroepen. De Unie heeft een tovenaarsleerling gekregen die radicaal anti-Europees denkt. Deze bewegingen tamboereren steeds harder dat de nationale verzorgingsstaat onder druk komt te staan door de EU - iets waar de SP trouwens ook enorm op hamert. Ze menen, niet ten onrechte, dat de verzorgingsstaat een nationaal arrangement is. Dat zal nooit op EU-niveau worden geregeld. Het is verdomd moeilijk voor een gemiddelde Nederlander om solidariteit op te brengen voor een Griek, zolang hij tenminste het idee heeft dat die Griek het met de publieke middelen niet zo nauw neemt.’

Kan de EU overleven? ‘De federale superstaat komt er waarschijnlijk niet. Het grootste probleem van de eurozone is de enorme diversiteit van lidstaten. Ik verwacht een Unie van verschillende snelheden. Groepjes lidstaten die op bepaalde terreinen samenwerken, maar op andere juist niet. Dat gebeurt natuurlijk al met de Eurozone en met Schengen. Maar dat gaan we steeds vaker zien.’

Het wordt volgens Gerrits interessant wat het plafond is van de nationale bewegingen. In Frankrijk wist het Front National van Marine Le Pen, ondanks een zeer sterke eerste ronde, de regionale verkiezingen niet te winnen. ‘Bij de eerste ronde stemde veel kiezers met het hart, was de analyse in Frankrijk. Bij de tweede met het hoofd. Daarnaast was de opkomst een stuk hoger. Een heel grote groep Fransen herkent zich wel in het culturele nationalisme van het Front, maar dat wil niet zeggen dat ze ook kiezen voor een intolerante politiek. Er zijn toch redelijk veel Fransen die Marine Le Pen niet zo’n goed idee vinden. Als ze president wil worden dan zal ze haar radicale standpunten moeten matigen.’

Gerrits behandelt nationalisme als politiek fenomeen. ‘Maar je kunt ook wat wel het “banaal nationalisme” wordt genoemd bestuderen. Het elke ochtend groeten van de vlag en het zingen van het volkslied in de VS bijvoorbeeld.’

Dit banaal nationalisme neemt toe in Nederland. Ik zag onlangs op televisie een reclame voor een actie van het AD waarin een opa aan zijn kleinkinderen verhalen voorleest over onze nationale helden. Dat was twintig jaar geleden ondenkbaar. Toen gold: “Je gaat toch niet opscheppen over hoe geweldig de geschiedenis van je eigen land is?”’

André Gerrits, Nationalism in Europe since 1945. Palgrave Macmillan, Londen, 168 pgs. € 26,23