‘Ik zal wel afbeeldingen van Mohammed tonen. De collegezaal is bij uitstek een ruimte waarin je dat moet en kan doen, juist zonder politieke en religieuze bedoelingen’, zegt docent Welmoet Boender. Ze geeft de driedelige cursus Beelden van Mohammed bij de Leiden Islam Academie van de Universiteit Leiden.
‘De Leiden Islam Academie wil het enorme kennisreservoir van de universiteit voor iedereen toegankelijk maken. En omgekeerd: we kijken welke vragen er vanuit de maatschappij komen over de islam, bijvoorbeeld van Jeugdzorg of de politie.’ Ook deze cursus sluit daarop aan. ‘Er zijn veel vragen over interreligieuze betrekkingen, door de moord op de redactie van Charlie Hebdo in Parijs, en de aanslagen daarna in Kopenhagen.’
De korte reeks gaat overigens lang niet alleen over afbeeldingen, maar ook om verhalen waarin, met woorden, een beeld van Mohammed wordt geschetst. Afgelopen maand presenteerde hoofdredacteur Brahim Bourzik zijn glossy Mohammed, waarin de profeet trouwens niet wordt afgebeeld. ‘Daarin wordt Mohammed vanuit een hedendaags islamitisch perspectief beschreven. Als een nobel mens, een voorbeeldfiguur. Zaken die uit polemieken naar voren komen, laat de glossy buiten beschouwing. Vijandige beelden gaan over zijn houding tegenover joden of dat hij bloeddorstig was.’
Binnen de islamitische traditie bestaan veel verschillende beelden, aldus de onderzoeker. En ook binnen het christendom: ‘De vroegste christelijke noties over de islam draaien al om zijn positie. Hij zou een valse profeet zijn en de islam een vorm van ketterij. Of de islam zou een beproeving zijn van God, vanwege de dwalingen van de christenen. Ook in die notie is Mohammed een valse profeet. Of zelfs, zoals bij Luther, de antichrist. Anderen wijzen er juist op dat de komst van Mohammed al werd voorspeld in het Oude Testament.’ Boender vat samen: ‘Abraham kreeg met Sara zijn zoon Isaak, maar met Hagar kreeg hij Ismaël. Mohammed komt uit het volk van Ismaël.’
Dat idee wordt tot op de dag van vandaag erkend door christelijke geestelijken, maar ook die andere ideeën leven voort. ‘In de hedendaagse controverse worden elementen van het beeld van die valse profeet herhaald: de vele echtgenotes die hij had, de rol van zijn zwaard en dat hij een epilepticus was die aan wanen zou lijden.’ Maar het is allang niet meer alleen een botsing tussen religieuze tradities. ‘Al vanaf de negentiende eeuw werd het debat in een politieke context geplaatst. Het is een clash van us and them, een kwestie van othering. De controverse rond cartoons is óók een kwestie van het op scherp zetten van die tegenstelling.’
Over afbeeldingen is altijd discussie geweest, zegt Boender. ‘Er mogen geen beelden verafgood worden, maar: wanneer is er sprake van een afgodsbeeld?’ Ze toont een afbeelding van een reliëf op het gebouw van het Hooggerechtshof in Washington. ‘Daar wordt Mohammed afgebeeld tussen achttien dragers van het recht uit de menselijke geschiedenis. Napoleon, Mozes, Confucius. Daar kwam protest op, maar hoewel er elders in Amerika al in de jaren twintig reliëfs zijn verwijderd, staat deze sculptuur er nog steeds.’
Die zal ze tijdens het college gerust tonen, maar niet de cartoon van Kurt Westergaard, waarop Mohammed een bom draagt als tulband. ‘Die is zeer beledigend en bovendien wel bekend. Die hoef ik niet te herhalen. Maar verder hebben we eigenlijk meer te maken met copyrightkwesties dan protesten.’
18 en 25 november,
2 december, 19.00
€25 (studenten €10)