Hoe kwam die steenscherf precies in Leiden terecht?
‘Hij is nooit in Leiden geweest. Hij ligt nog steeds in Egypte, vermoedelijk in een depot. Alleen de echt belangrijke ontdekkingen krijgen een plaatsje in musea; misschien dat dat met deze steen alsnog gebeurt nu duidelijk is wat er precies op geschreven staat.’
Waarom heeft het dan zo lang geduurd voordat iemand het vertaalde?
‘Je moet maar net nieuwsgierig zijn, en dan moet je het nog kunnen vertalen. De opgraver heeft zijn vondsten op een website gezet, en zijn vertaler dacht dat het een lijst met personen was. Niemand heeft daar verder ooit wat mee gedaan; er zijn zo veel opgravingen op de wereld, zoveel websites en zoveel scherven met schrift erop.’
Maar hoe vond u het dan?
‘Ik was de afgelopen jaren bezig met een onderzoek naar lijsten met namen van Egyptische arbeiders, dus dit leek precies te zijn wat ik zocht.’
Maar het ging om wat anders.
‘Het is een lijstje met woorden in een lastige en moeilijk te begrijpen spelling, in het zogeheten hiëratische schrift, dat nauw verwant is aan de bekendere hiëroglyfen. Bij elk van die woorden staat een teken dat een relatie heeft met die woorden. Die tekens hebben ook weer een relatie met de uitspraak, vermoedelijk.’
A is voor aapje, B is voor bakker?
‘Zoiets, ja. De steenscherf is zo’n zeventienhonderd jaar oud, en daarmee is het de eerste lijst in de geschiedenis waarin een alfabetische volgorde te herkennen valt. Wat hier belangrijk is om te melden, is dat Egyptologische kennis alleen niet volstaat.’
Hoezo niet?
‘De woorden zijn gerangschikt op klank, en dat zou je zijn ontgaan als je niet ook kennis hebt van Semitische talen. Ik heb naast oud-Egyptisch ook Babylonisch en Hebreeuws geleerd; Leiden is de enige plek in Nederland waar dat kan. Juist daardoor kan je dit soort ontdekkingen doen.’
Maar wat staat er nou?
‘Lezen we de eerste regel van rechts naar links, dan staat daar hy hnw, zonder klinkers. Je spreekt het uit als hie henoe, en dat betekent juichen. Dat plaatje daarnaast is een juichend poppetje.
Op de vierde regel zie je rechts drie streepjes staan; dat was een gangbare manier om water aan te duiden. Links staat een golfje, dat ook water aangeeft.’
Wat kan de functie van zo’n lijstje zijn geweest? Mensen het alfabet leren?
‘Dat zou ik niet durven zeggen. In Egypte bestond een literaire traditie van woordenlijsten. Die kunnen te maken hebben gehad met de opleiding tot schrijver, maar daarover is nog veel onduidelijk.’ BB