‘De christendemocraat heeft God. De liberaal valt terug op zichzelf, pakt nog een bitterbal, gaat er vandoor en denkt: “Het zal allemaal wel.” De socialist wil een probleem zo democratisch mogelijk oplossen.’
Docent geschiedenis Adriaan van Veldhuizen promoveerde deze zomer op een onderzoek naar de begintijd van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), de voorloper van de PvdA. ‘Het politieke proces zelf is urgent. De partij die in 1894 wordt opgericht is het vehikel dat voor een betere wereld moet zorgen. Bij andere partijen zie je soms gelatenheid. Bij de SDAP is ruzie onderdeel van het partijleven. En dat zie je nu ook terug in het PvdA-conflict tussen partijcoryfee Rottenberg, Samsom en Dijsselbloem.’
Van Veldhuizen kent de partij van binnen uit. ‘Ik ben nu slapend lid en heb ook dingen voor de Wiardi Beckman Stichting (het wetenschappelijk bureau van de partij, red.) gedaan. Ik had veel contact met Job Cohen. Hij is een belangrijke politieke figuur voor mij. Ik schreef historische teksten voor hem. Ik vond het jammer dat hij moest stoppen als partijleider.’
De gewone leden van de SDAP zagen de partij als een vereniging. ‘Een socialistische overtuiging is wel een voorwaarde maar speelt vaak geen centrale rol in lidmaatschap. De belangrijkste constante in de SDAP is de drang tot samenzijn en gezelligheid. Hele sociale netwerken worden in de partij opgenomen. In Leeuwarden heb je bijvoorbeeld een zangvereniging die plots in zijn geheel lid wordt van de partij. De SDAP groeit daar dan met 95 leden.’
En er zijn in die begintijd nog maar een paar gemeenteraadsleden. Van wethouders en burgemeesters en Kamerleden is al helemaal geen sprake. ‘De leden gaan dan maar onderling politiek bedrijven. Bij een andere partij zeggen ze misschien bij een conflict: “Hou je bakkes, laat het gaan.” Niet bij socialisten. Dat kan goed aflopen, maar wordt soms ook een puinhoop.’
Een bekend voorbeeld is het Deventer schisma in 1909. Binnen de partij roerde een groep marxisten zich. Zij publiceerden een eigen blad De Tribune. Dat viel niet goed bij een deel van de partijleden. Partijblad Het Volk publiceerde giftige brieven gericht aan de ‘tribunisten’ waarin werd gesproken van ‘een gore actie van eenige schreeuwers en ontevredenen.’ Binnen de partij was er niets dan ‘gekonkel en geknoei (..) gekanker en gedonder.’
Er waren leden die de tribunisten uit de partij wilden gooien want ‘amputaties’ waren nog altijd beter dan ‘kankergezwellen,’ aldus een brievenschrijver. Uiteindelijk komt het tijdens een congres in Deventer tot een pijnlijke scheiding. ‘Het politieke meningsverschil was groot maar dat het zo uit de hand liep was ook gevolg van hevige botsing tussen sociale netwerken. Dus dat lijkt wel een beetje op wat er nu gebeurt.
‘Er is wel sprake van een richtingenstrijd in de PvdA, maar dat is niet de belangrijkste oorzaak van het conflict. Samsom en Dijsselbloem hebben een ideologische keuze gemaakt en zijn daarbij de partij als organisatie uit het oog zijn verloren. Het gaat niet alleen om macht en beleid, maar ook om het “wij”-gevoel. En dat zien de partijleiders niet. Vandaar dat Rottenberg Dijsselbloem “een supertechnocraat” noemt en Samsom “de bedrijfsleider van het kabinet”. Oftewel: “Je bent een bestuurder, je hebt geen PvdA-hart meer.”’
Dat Rottenberg heeft gezegd dat hij zijn opmerkingen op een onbewaakt ogenblik maakte ‘is flauwekul’, aldus de historicus. ‘Hij heeft dit heel bewust gezegd. Ik ken hem vrij goed en hij is een ontzettend tacticus. Maar hij verkeerde wel in de veronderstelling dat hij die opmerking kón maken. Dat dit niet mogelijk bleek, is een symptoom van de kramp waarin de PvdA-leiding momenteel verkeert.’
Het is wel onverstandig dat Dijsselbloem en Samsom de democratie in de partij zo verlammen, vindt VanVeldhuizen. ‘Laat partijleden stoom afblazen, ze eisen toch inspraak. Organiseer een driedaags congres waar iedereen zijn zegje kan doen. Als je het allemaal in een dag wilt doen, krijgen ontevreden leden niet de kans om hun mening te geven. Met als gevolg dat ze in de trein terug naar Zwolle naar Twitter en Facebook vliegen om daar te brullen dat ze het er niet mee eens zijn. Laat het conflict deel van de partij zijn. Moffel dat niet weg.’
Adriaan van Veldhuizen,