Op 1 april gaf hoogleraar Alex Geert Castermans college burgerlijk recht. Hij besloot een grap uit te halen. ‘Ik kom uit Den Briel, dat op die dag in 1572 door de Geuzen werd bevrijd van de Spanjaarden. Daar komt het gezegde “op 1 april verloor Alva zijn bril” vandaan. Om wat vaderlandse geschiedenis aan een casus toe te voegen, behandelde ik die dag de zaak van de Hoge Raad, 1 april 1980: De Geus tegen Alva.’

Tot zover niets aan de hand. Totdat Castermans bij een bezoek aan de juridische boekhandel Jongbloed een verslag van zijn collegereeks zag liggen.

‘Ik bladerde erdoorheen en zag vervolgens dat niet-bestaande arrest netjes opgetekend, gepresenteerd als een echte zaak.’ Hij schudt zijn hoofd. ‘Ik was stomverbaasd. Hoe ver moet ik gaan om duidelijk te maken dat iets een 1-aprilgrap is?’

Het verslag was afkomstig van het bedrijfje SIL, dat net als JoHo en Stuvia samenvattingen en collegeverslagen maakt van de belangrijkste vakken aan de universiteit. Hun uittreksels gaan als zoete broodjes over de toonbank.

‘We hebben het hartstikke druk’, zegt SIL-bestuurslid Rick Keereweer, zelf student bestuurskunde. ‘Volgende week komen de eerstejaarsvakken van rechten, dan staan ze soms tot buiten de voordeur in de rij.’

Samenvattingen schrijven, is een lucratief baantje. Bij SIL krijgen de schrijvers 2,50 euro per pagina, bij Labyrint, de studievereniging van psychologie, zelfs 3,50. Hoogleraar burgerlijk recht Willem van Boom moet lachen als hij de bedragen hoort. ‘Dat is meer dan wat ik krijg voor een stukje. Ongelooflijk.’

‘In drie jaar tijd heb ik 1700 euro verdiend met de verkoop van samenvattingen via Stuvia’, zegt rechtenstudent Felicia Malliarakis (22). ‘Ik betaal mijn studie zelf, dus het is te onzeker en te weinig om erop te rekenen. Maar het is een lekker extraatje.’

Keereweer benadrukt dat de materialen studieondersteunend, en niet studievervangend zijn. ‘Het merendeel gebruikt de samenvattingen als houvast. Helaas zijn er ook studenten die enkel de samenvattingen gebruiken en daarmee bij sommige vakken een voldoende kunnen halen.’

Studenten psychologie bevestigen dat. ‘Je hoeft het boek niet te lezen, maar kunt toch een acht halen’, klinkt het in het hok van Labyrint. ‘Ooit haalde ik een 9,5 met alleen de samenvatting’, zegt een van hen schuldbewust. ‘Ik schaam me er eigenlijk wel voor, maar ik heb nog meer te doen.’

Ook is het volgens sommige rechtenstudenten niet meer nodig om de boeken te lezen: ‘Als je naar alle colleges gaat en de samenvatting leert dan haal je een voldoende.’

Van Boom vindt dat een ernstige zaak. ‘Dan is ons onderwijs onvoldoende.’

Maar hoogleraar klinische psychologie Willem van der Does vindt de samenvattingen in principe geen probleem. ‘Het gaat om het eindresultaat, niet om de methode. Met het boek en de colleges wil je studenten meekrijgen in wat het vak zo leuk en interessant maakt. Een samenvatting voorziet ze van kennis, maar zal ze niet snel enthousiast maken.’

‘Ik vind het vooral belangrijk dat er geen slechte samenvattingen van mijn colleges in omloop zijn’, zegt hoogleraar intellectueel eigendomsrecht Dirk Visser.

Hij bedacht een oplossing. ‘Voor mijn propedeusevak heb ik zelf een betaalbaar boekje gemaakt. Dan hoeft een student geen samenvatting te kopen van mogelijk matige kwaliteit.’

SIL-bestuurder Keereweer geeft toe dat de kans op fouten aanwezig blijft. ‘We hameren wel echt op kwaliteit. We huren voor elke samenvatting een schaduwlezer in die er kritisch naar kijkt.’

Als het om kwaliteit gaat wijzen de aanbieders van samenvattingen vooral beschuldigend naar elkaar. SIL hoort slechte verhalen over JoHo, JoHo hoort op zijn beurt weer slechte verhalen over Labyrint, waar de studenten psychologie juist weer erg enthousiast over zijn.

Zelfs aan een perfecte samenvatting kleeft echter een groot nadeel.

Castermans: ‘Colleges zijn aaneengeregen anekdotes en verhalen die de achtergrond van het rechtssysteem illustreren. Het is buitengewoon jammer dat studenten hun studententijd niet gebruiken om zich vol te zuigen met kennis. Dat je een SIL-verslag als hulpmiddel gebruikt is nog tot daar aan toe, maar ik weet dat er ook studenten zijn die alleen de verslagen leren. In de master – als er ineens geen SIL-verslagen meer beschikbaar zijn – zie je dat terug. Daar vallen ze genadeloos door de mand. Ze weten juridische stukken niet te doorgronden, en vervolgens zeggen ze: “Dat hebben we tijdens de bachelor nooit geleerd”. Zo ontzeggen ze zichzelf het juiste afstudeerniveau. Het gebruiken van verslagen is geen diepte-investering.’

Van Boom is het met hem eens: ‘Ze hebben zich niet verdiept in de stof, niet zelf de samenvatting gemaakt. Dat is een slechte start.’ Castermans: ‘Waarom ben je hier aan de academie? Als je panklare informatie wilt, ga dan naar het hbo. Studenten kunnen veel meer dan ze zelf denken. Het is heel jammer dat sommigen zichzelf tekortdoen, en zich niet geroepen voelen om op eigen kracht juridische teksten te verschalken. Deze mensen zijn over twee tot drie jaar zelfstandig jurist; dat brengt grote verantwoordelijkheid met zich mee.’

Sommige tentamens past hij daarom op de verkochte verslagen aan. ‘We zorgen dat het tentamen dieper gaat dan wat uit zo’n samenvatting te halen valt.’

Caminada gaat daar niet aan beginnen. ‘Ik kan best een tentamen maken dat niemand haalt, maar wat heb ik daaraan? Ik wil gewoon de basiskennis toetsen.’

Wat vinden docenten van de samenvattingen?

Wie: Willem van Boom, hoogleraar burgerlijk recht

Wat: Verslag hoor- en werkcollege burgerlijk recht deel 1

Aanbieder: Stichting Intermediair Leiden (SIL)

‘Ik dacht gelijk “verdorie”, toen ik de samenvatting opensloeg. Op de eerste pagina staat al een definitiefout. Het lijken wel de hoorcolleges van vorig jaar. Er staan allemaal dingen in waar ik het niet over gehad heb. Ik snap ook niet waarom antwoorden op de vragen uit de werkgroepen zijn samengevat. Je leert toch vooral van zelf zoeken? Waarom wil je dit nou hebben als student?’

Wie: Willem van der Does, hoogleraar klinische psychologie

Wat: Literatuursamenvatting persoonlijkheids- klinische en gezondheidspsychologie

Aanbieder: JoHo

‘Een nette samenvatting. Het vak is dit jaar flink veranderd, toch is de samenvatting up-to-date. Degene die het gemaakt heeft, heeft er zeker wat van opgestoken. Of dat voor de lezers ook het geval is, weet ik niet. Een deel van dit boekje beslaat de literatuur van het werkcollege. Die wordt niet getentamineerd, maar verder ziet het er goed geordend uit. Het zou me niet verbazen als studenten hier een voldoende mee kunnen halen.’

Wie: Koen Caminada, hoogleraar empirische analyse van sociale en fiscale regelgeving

Wat: Literatuursamenvatting economie van de publieke sector

Aanbieder: Stuvia

‘Deze student heeft gewoon zitten knippen en plakken, en het geheel naar het Nederlands vertaald. Wat dat betreft heeft de samenvatting weinig toegevoegde waarde. Ook zitten er wat tik-, taal- en vertaalfoutjes in: Het is niet echt fout, maar het is ook niet echt goed. En er heeft geen schaduwlezer naar gekeken. Het liefste zou ik drie namen zien - en ik zou willen weten wat de makers voor het tentamen gehaald hebben.’