Achtergrond
Prins Boeman
Niet koningin Juliana maar prins Bernhard veroorzaakte in 1956 de crisis die de monarchie deed wankelen, zegt historicus Han van Bree, die volgende week promoveert. De prins deed het om zijn buitenechtelijke relaties en politieke invloed te behouden.
Vincent Bongers
donderdag 18 juni 2015
Juliana en Bernhard tijdens de Tweede Wereldoorlog, in Canada, met tussen hen in Irene (l) en Beatrix. ‘Juliana is de baas in het land, maar ik ben baas in huis’, zei prins Bernhard ooit. © Corbis

'Koningin Juliana ging haar eigen weg', zegt historicus Han van Bree, die woensdag hoopt te promoveren op een onderzoek naar haar vriendenkring in de periode 1947-1957. Hij belicht de huwelijkscrisis die de monarchie onder druk zette van de kant van de koningin.

Juliana had het initiatief genomen voor een reeks conferenties op kasteel het Oude Loo bij Apeldoorn ‘Het doel van de bijeenkomsten was om Gods heerschappij op aarde te herstellen’, zegt Van Bree. ‘De mens was zichzelf centraal gaan stellen in plaats van God. Dat religieuze pacifisme werd door Bernhard in diskrediet gebracht.’ 

Volgens de prins oefende “gebedsgenezeres” Greet Hofmans grote invloed op de koningin uit. ‘Maar de vorstin was geen willoze marionet. De verhalen dat Juliana onder hypnose van Hofmans zou staan, slaan al helemaal nergens op. Zoals Hofmans zelf zei: Juliana was een meester in het “ja” zeggen en vervolgens “nee” doen.’

In 1952 hield Juliana in Amerika verschillende toespraken voor het Congres en de Verenigde Naties. De Koude Oorlog was in volle gang en de angst voor de Sovjet-Unie groot. Er ontstond dan ook de nodige ophef in binnen- en buitenland over de pacifistische speech van de koningin. Premier Willem Drees maakte zich grote zorgen over hoe de koninklijke toespraken zouden vallen bij de Amerikanen. Maar volgens Van Bree uitte de vorstin ‘ook scherpe kritiek op totalitaire regimes in het Oostblok, en hamerde zij op het belang van de NAVO. En dat was geheel in lijn met de boodschap van het kabinet.’

Bovendien viel de ophef over de toespraken mee. ‘De meeste Amerikaanse kranten waren lovend over de toespraken,’ schrijft Van Bree. ‘Ook in de Nederlandse pers waren de meeste stemmen positief.’

Juliana’s vriendengroep vond de buitenechtelijke escapades van Bernhard ‘afschuwelijk’. De prins was echter niet gediend van kritiek op zijn gedrag. De dreiging van een scheiding en troonsafstand waren aanwezig, wat zowel de prins als het kabinet wilden voorkomen.

Maar er speelde nog meer. ‘Juliana had grote bezwaren tegen de betrokkenheid van Bernhard bij de Bilderberg-conferenties.’ Deze groep van invloedrijke Europeanen en Amerikanen uit bedrijfsleven en politiek hield door geheimzinnigheid omgeven conferenties. ‘Juliana vond de bijeenkomsten veel te politiek. En dat straalde negatief af op de monarchie. De vorstin vroeg premier Willem Drees om een einde te maken aan de bemoeienissen van de prins met deze “conferenties van rabiate anticommunisten”. Ze wilde dat Bernhard zich uit Bilderberg terugtrok, maar dat was hij allerminst van plan.’

De prins ondernam actie. Als gevolg van een in 1956 door hem ingestoken artikel in het Duitse opinieblad Der Spiegel - waarin Hofmans werd afgeschilderd als een Raspoetin met grote invloed op de koningin - moest Juliana onder dwang van het kabinet Drees het contact met Hofmans en haar ‘Oude Loo’-vriendinnen verbreken. Verder werd het personeel dat trouw was aan Hofmans ontslagen.

De Leidse emeritus hoogleraar geschiedenis Cees Fasseur schreef in 2008 een boek over deze tumultueuze periode.

Van Bree: ‘Hij noemt de prins een klokkenluider die een belangrijk rol had in het redden van de monarchie. Daar ben ik het niet mee eens. Bernard stelde zichzelf op het voetstuk en niet de koningin. Stel dat Juliana met iemand als Claus was getrouwd, dan was er nooit een crisis geweest. Er waren geen aanwijzingen dat Juliana tekortschoot als koningin.’

Een commissie van drie ‘wijze mannen’ onder leiding van de katholieke oud-premier Louis Beel moest bemiddelen in de echtelijke crisis.

‘Er heerste in die commissie een “mannen-onder-elkaar-sfeertje”. Bernhard werd serieus genomen. Juliana en Hofmans niet. “‘Juliana is de baas in het land, maar ik ben baas in huis,’” zei Bernhard ooit. De commissie koos de kant van de prins.’

Juliana’s besluit om voor het koningshuis en haar huwelijk te kiezen was zeer rationeel, aldus de promovendus. Daaruit blijkt trouwens dat zij zich niet liet leiden door emoties, Hofmans of de kring rond Het Oude Loo. Zij deed concessies. Bernhard lapte alle gemaakte afspraken aan zijn laars. ‘Juliana had graag in het openbaar commentaar willen geven op wat er was gebeurd. Drees hield dat tegen, al heeft hij vast een aantal keer zijn hart vastgehouden bij publieke toespraken van de koningin. Maar ze hield haar mond.’

Han van Bree, De geest van het Oude Loo. Uitgeverij Conserve. Promotie is 24 juni. Boek is vanaf 25 juni te koop, € 34,99