Achtergrond
Niet spieken!
De strijd tegen spieken verhardt, met zwarte lijsten, anti-smartphone-apparatuur en wellicht zelfs cameratoezicht. ‘Je merkt dat studenten door de strakke studie­regelingen in paniek raken.’ ‘Na afloop van een bestuurskundetentamen stond ik op het toilet mijn handen te wassen’, vertelt surveillant Theo Duivenvoorden (76). ‘Toen ik het papieren handdoekje wilde weggooien, zag ik een reader in de prullenbak liggen.’ Met zijn twaalf jaar ervaring kent hij de meeste klassiekers wel, zegt de tentamenopzichter. ‘Sommige studenten gaan gewoon op hun reader zitten. Zodra medestudenten hun werk gaan inleveren en de surveillanten beginnen te sorteren, grijpen ze hun kans. We hebben zo’n geintje al een paar keer geconstateerd.’ Sommige studenten gaan nóg verder, zegt universitair hoofddocent rechten Arthur Elias. ‘Tien dagen nadat het was afgenomen vond een medewerker een tentamen burgerlijk recht onder het kopieerapparaat. De met potlood geschreven tekst was uitgegumd en vervangen door de goede antwoorden, die inmiddels al op Blackboard stonden. Dus die student, of een handlanger, was de afdeling binnengeslopen, had het aangepaste tentamen onder het kopieerapparaat gelegd en wilde zo de suggestie wekken dat een medewerker het daar had laten liggen.'
donderdag 23 april 2015
Sommige studenten zijn verbaasd dat ze behalve een 1 ook nog straf krijgen. "Op school was spieken niet zo erg", zeggen ze dan. © Robert Doisneau

 We hebben het college van bestuur toen gevraagd deze persoon van de opleiding te verwijderen. Toen het college dat niet aandurfde, hebben we de dader een jaar uitgesloten van al het onderwijs en alle tentamens - de zwaarste straf die we kunnen uitdelen.’

Elias is voorzitter van de examencommissies propedeuse en master en schat het aantal gevallen bij Rechten op twintig tot dertig per jaar. ‘Betrapte studenten krijgen een 1 en worden de tentamenzaal uitgezet. De examinator bepaalt of de zaak naar de examencommissie gaat. We sluiten bijvoorbeeld studenten tijdelijk uit voor het betreffende vak. Soms zijn ze verbaasd dat ze naast een 1 ook nog een straf krijgen. “Op school was spieken niet zo erg”, zeggen ze dan. Maar de universiteit wil geen diploma’s afgeven waar een smetje aan zit.’

Duivenvoorden constateert ‘om de paar tentamens’ wel een geval van fraude. ‘Vooral bij Rechten, al worden de docenten strenger. Een heterdaadje melden we direct bij hen. De ene wordt heel boos en wijst zo’n student direct het gat van de deur. Anderen houden een zedenpreek, nemen het spiekbriefje of de wetbundel in, maar laten de student z’n werk wel afmaken.’ Wetbundels mogen geen geschreven teksten bevatten, legt hij uit. ‘Maar sommige linkmiegels zetten puntjes bij letters. Je zou denken dat je na zoveel moeite die geheime boodschap toch wel uit je hoofd kent.’

Twee weken geleden zijn bij goederenrecht nog twee zulke ‘codeerders’ betrapt, vertelt Elias. ‘Ze zijn een half jaar uitgesloten voor het vak. Hun verklaring: “Als we zakken, halen we de vierjaarstermijn niet. En dan is het afgelopen. Dat begrijpt u toch wel?” Maar dan zeg ik: “Je kunt toch niet de fout ingaan, als je jurist wilt worden?”’

Een Griekse uitwisselingsstudente beriep zich zelfs op het landsbelang. Na te zijn betrapt op het doorgeven van briefjes werd ze drie maanden geschorst, waardoor ze haar master niet meer kon halen. Elias: ‘Het collegejaar daarop mailde ze vanuit Griekenland of ze niet alsnog het tentamen via de mail mocht afleggen. “U weet toch hoe slecht de situatie in mijn land is”, schreef ze. “Ze hebben mij als jurist hard nodig.”’

Stijgt het aantal spiekers door strengere maatregelen die het rendement moeten verhogen? ‘Ik merk wel sommige studenten door de uiterst strakke regelingen in paniek raken.’

De faculteiten willen in ieder geval fraude gerichter gaan bestrijden. Geesteswetenschappen werkt aan een ‘spiekprotocol’, vertelt Karin van der Zeeuw, hoofd onderwijszaken. ‘We zullen vooral vastleggen wat nu al gebruikelijk is, bijvoorbeeld dat in oplopende collegezalen niet álle stoeltjes bezet zijn.’

‘Idealiter blijven er naast elke kandidaat twee stoelen leeg, net als de rij ervoor en erachter. Bij ruimtegebrek moeten we misschien naar het Holiday Inn, of het sportcentrum. Dat is kostbaar, maar we willen ook niet de mogelijkheid tot fraude bieden. Verder willen we twee surveillanten bij elk tentamen. Het liefst van de opleidingen, want surveillanten inhuren is duur.’

Bovendien zijn niet alle surveillanten even scherp, aldus Elias. ‘Sommigen zitten te suffen of vergeten vinkjes te zetten bij de ingeleverde tentamens. Als het ons te gortig wordt, zegt de faculteit tegen Jobmotion: “Die willen we echt niet meer.”’ Kent hij Duivenvoorden? ,,Jazeker, dat is een soort sergeant-majoor, echt een hele goede.’

‘We kennen onze pappenheimers’, reageert de sergeant-majoor. Zo worden studenten die al een keer ‘de pineut’ waren door hem extra in de gaten gehouden.

‘Verder letten we op groepjes. Als er vijf studenten tegelijk de tentamenzaal binnenlopen en direct op één plek gaan zitten, hóeft dat niets te betekenen. Maar als ze praten, kunnen we ze een andere plaats toewijzen. Bij sommige tentamens zitten ze op alfabetische volgorde. Daarmee voorkom je ook groepsvorming.’

Gerichter plaatsen is een van de vele maatregelen die Rechten oppert in een nieuwe inventarisatie, zegt Elias. Net als: meerkeuzetentamens in verschillende kleuren per rij zodat stiekem met de buren ruilen moeilijker wordt, toiletbezoek beperken en pas uitdelen als iedereen zit. ‘Het bestuur moet de notitie nog bespreken, maar vindt dat dit universiteitsbreed moet worden geregeld.’

Geesteswetenschappen heeft sinds dit collegejaar een plagiaat- en frauderegister. ‘Dat is een vertrouwelijk document met studenten die over de schreef zijn gegaan’, zegt bestuurssecretaris Sander Bos. ‘Inzage is mogelijk om gevallen van recidive vast te stellen. Het document beperkt zich tot de studie van het vergrijp.’ Het register is een initiatief van de faculteit zelf. ‘We hebben met juridische zaken gebeld om te kijken wat de mogelijkheden waren voor zo’n document.’

Rechten heeft geen ‘zwarte lijst’, aldus Elias. ‘Maar een 1 vanwege fraude verschijnt als aantekening in Usis. Bij herhaling volgt een zwaardere straf. Alleen het Onderwijs Informatie Centrum en de voorzitter van de examencommissies mogen die gegevens inzien. Ik krijg soms een inzageverzoek van een examinator, maar dat weiger ik.’

Het misbruik van smartphones en andere elektronica, is volgens Elias ‘een grote zorg’.

Vooral ook omdat uit de inventarisatie van Rechten blijkt dat aan maatregelen een flink prijskaartje hangt. ‘Als je in de toiletten van het sportcentrum bijvoorbeeld apparaten wilt plaatsen die het gebruik van smartphones detecteren kost dat naar schatting 11.000 euro. Een andere mogelijkheid is het verstoren van signalen. Maar de vraag is of dat wettelijk wel is toegestaan. Want: voldoe je dan nog aan de veiligheidsvoorwaarden?’

De Erasmus Universiteit en de Universiteit Maastricht hebben wel detectieapparatuur. ‘In Leiden loopt een experiment bij Rechten’, zegt universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke. ‘Daar wordt soms gebruikgemaakt van een apparaat dat kan meten of er een mobieltje actief is.’ Als dat het geval is, hoeft de student de zaal niet te verlaten, maar volgt een waarschuwing. ‘De student moet dan de telefoon alsnog uitzetten.’ Wat er gebeurt met studenten die de waarschuwing negeren? ‘Dat is nog niet duidelijk. Daar is nog geen protocol voor opgesteld.’

Van Overbeeke wil niet zeggen om welk apparaat het precies gaat en welk bedrijf het levert. ‘Als we die informatie publiekelijk te maken, zijn er mogelijk slimme studenten die daar gebruik van maken om het systeem te omzeilen.’ Ook wil ze niet zeggen wat de scanner kost. ‘Het valt mee. In ieder geval minder dan duizend euro.’

Het experiment wordt in de loop van dit jaar afgerond. ‘Dan kijken we of het een effectieve manier is om fraude terug te dringen. Ook cameratoezicht bij tentamens behoort nog tot de mogelijkheden. Maar overal camera’s ophangen brengt hoge kosten met zich mee.’ Ook op andere faculteiten wordt er geëxperimenteerd. ‘Bij de faculteit Sociale Wetenschappen moeten studenten bijvoorbeeld jassen en mobieltjes afgeven.’

Duivenvoorden twijfelt aan de effectiviteit van de elektronica. ‘Mijn schoondochter is docent aan de Universiteit van Maastricht. Zij werkt met een apparaatje dat trilt als er in de buurt een telefoon aanstaat. Rondlopend tussen de rijen werkt dat wel. Maar het is niet zaligmakend, zeker niet in zo’n grote ruimte als in een sporthal.’

Elias: ‘Telefoons op tafel zijn niet toegestaan. Ze moeten in de tas. Maar bij grote tentamens is inleveren geen optie. Dan krijg je een berg van zeshonderd mobieltjes. Bij toiletbezoek worden ze wel ingeleverd, maar dat is natuurlijk ook niet waterdicht. Een student kan er altijd meer bij zich hebben.’ VB/MVW

Spiekklassiekers

Ouderwets afkijken of een spiekbriefje volschrijven: 43 procent van de studenten heeft zich daar wel eens schuldig aan gemaakt. Dat bleek uit een onderzoek van televisieprogramma EenVandaag uit 2014, onder 485 studenten van verschillende Nederlandse universiteiten uit hun 1V-Jongerenpanel. Slechts zeven procent beweerde soms een telefoon te gebruiken.Maar er zijn nog andere klassiekers.

* ‘Op een tafel zag ik een wel erg hoge stapel formulieren. Ik pakte het op en trof onder het tentamenformulier de samenvatting van mijn colleges aan’, vertelt rechtendocent Arthur Elias.

* Een ander notoir spiekgeval kwam aan het licht toen een toilet, vlakbij een tentamenzaal, niet doortrok. Surveillanten ontdekten dat er een dictaat in de stortbak verstopt zat.

* Surveillant Theo Duivenvoorden: ‘Bij een groot multiplechoice-tentamen ging er buiten een student voor het raam staan om in gebarentaal aan te geven: “Het antwoord op vraag 5 is B!”’

* Ook vindingrijk, volgens Elias: ‘Een student had met een beetje lijm een aantal blanco pagina’s achter in het wetboek aan elkaar geplakt. Die kon je dan loshalen en daar stonden dan aantekeningen in. Deze student hoopte dat de surveillant het plakwerk niet zou merken bij het snel doorbladeren van de bundel. Maar dat viel tegen.’