‘We kregen hier ooit een Minervaan op bezoek die jaren op een voorkamer in het Wallon had gewoond. Vanuit zijn kamer keek hij in het gezicht van de bibliotheek, zonder te weten wat zich daar eigenlijk bevond. “Ik kom boete doen”, zei hij dan ook aan het begin van de rondleiding.’
Paul Hoftijzer, bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van het Nederlandse boek, is druk in de weer met koffie. ‘Er komt zo een meneer voor de cv, maar in principe stoken we zo min mogelijk.’
Dat is te merken. Vanuit de Elsevier-kamer gaat Hoftijzer de trap op naar de bibliotheek, waar het ijskoud is. De planken staan vol met vuistdikke, eeuwenoude boeken. ‘Er wordt wel eens wat gerestaureerd, maar de bibliotheek is uniek omdat zij min of meer in haar oorspronkelijke vorm bewaard is gebleven.’ Er zijn geen vitrinekasten, geen klimaatsystemen: de boeken staan gewoon in nette rijen. ‘De omstandigheden zijn op zichzelf al optimaal. De ramen zorgen voor veel licht, maar er schijnt geen zon naar binnen. De boeken staan op de eerste verdieping, dus heb je minder last van vocht. In de zomer wordt het natuurlijk wel warmer, maar de veranderingen zijn geleidelijk.’
Het pand is gebouwd in de stijl van het Hollands classicisme. ‘We danken de bibliotheek aan Johannes Thysius (1622-1653). Hij was een bibliofiel, zo niet bibliomaan, en legde een grote verzameling wetenschappelijke boeken aan. Zelfs hoogleraren hadden niet zulke grote collecties.’ Volgens Hoftijzer waren de boeken ook toen al bijzonder waardevol. ‘Thysius heeft geen dag gewerkt, toch had hij er het geld voor. Zijn ouders waren zeer rijk, zijn moeder stierf in het kraambed en zijn vader overleed toen hij elf jaar was. Hij kwam onder het voogdij van zijn oom Constantin l’Empereur, een hoogleraar Oosterse talen in Leiden.’
Thysius bezocht in Leiden de Latijnse school en koos vervolgens voor een studie rechten aan de universiteit. ‘Maar hij kocht niet alleen juridische boeken. Op alle gebieden van de wetenschap – theologie, geschiedenis, aardrijkskunde, wiskunde, sterrenkunde en biologie - verwierf hij bekende standaardwerken en commentaren. Vermoedelijk heeft hij een lijstje gehad met boeken die hij nog wilde hebben. Het moest wetenschappelijk zijn, maar er zijn hier ook veel werken te vinden over astrologie, handlezen en alchemie. Die beschouwen we nu niet meer als wetenschappelijk. Of natuurencyclopedieën, die ook niet-bestaande monsterdieren bevatten.’
Met zijn investeringen in wetenschappelijke boeken lijkt Thysius een verstandige jongeman. ‘Hij kocht van zijn erfenis geen Ferrari’, zegt Hoftijzer. ‘Maar je moet zijn uitgavenpatroon niet onderschatten. Een promovendus is door de kasboeken gegaan, en zag dat Thysius rustig een paard van 500 gulden kocht. Dat is een enorm bedrag: een wevershuisje kostte in die tijd zo’n 300 gulden. Het hoorde natuurlijk bij zijn status, rijkdom moest je tonen. Zo gaf hij ook 125 gulden uit aan een ‘Japonse rok’, een soort kamerjas van Japanse zijde. Daarmee spendeerde hij het halfjaarinkomen van een ambachtsman aan één kledingstuk.’
Thysius heeft weinig tijd gehad om van zijn boeken te genieten, want hij sterft op zijn 31e. ‘Hij heeft ze zeker niet allemaal gelezen. Dat is ook niet mogelijk. Je koopt boeken denk ik ook niet altijd om ze meteen te lezen, maar om de mógelijkheid te hebben om ze in de toekomst te lezen. Thysius is altijd slecht van gezondheid geweest. Tijdens zijn grand tour door Engeland en Frankrijk hield hij een dagboek bij, waaruit we weten dat hij ziekelijk was. Begin oktober 1953 slaat het noodlot toe. We weten niet waar hij aan overleden is, maar in die tijd was het niet ongewoon dat ziektes als de pest of cholera in een keer veel slachtoffers maakten.’
Thysius, die geen vrouw of kinderen naliet, bepaalde in zijn testament dat zijn boeken publiek eigendom moest worden, en onder het toeziend oog van een aangetrouwde neef werd de bibliotheek gebouwd. ‘Dat kostte 14.500 gulden, in die tijd veel geld.’ PM
Sinds kort is er een digitale inventaris beschikbaar van het archief van de Bibliotheca Thysiana, dat wordt bewaard in de universiteitsbibliotheek. Daarmee zijn de persoonlijke stukken van Thysius en documenten over de geschiedenis van de bibliotheek voor onderzoek beter toegankelijk gemaakt. De Bibliotheca Thysiana is op afspraak tegen betaling door groepen te bezichtigen.