‘Echt laten zien wat er in je hersenen gebeurt als je muziek maakt, is wat lastig’, verontschuldigt neuropsycholoog Erik Scherder zich. ‘Dan moet de pianiste de scanner in.’ De bebaarde VU-hoogleraar, bekend van zijn colleges bij De Wereld Draait Door, is vanavond te zien in het Haagse conservatorium, met de show Imagination, Music & The Brain. Scherder spreekt, pianiste Katia Veekmans-Cieszkowski speelt Bartók, Liszt, Schubert en Prokofiev. Beeldend kunstenaar Charlie Bo Meijering illustreerde de muziek.
De combinatie van muziek en wetenschap is een initiatief van student Frank van der Heide, die in Maastricht geneeskunde combineert met een conservatoriumopleiding piano. Het hoofddoel van Imagination, Music & The Brain is om jongeren kennis te laten maken met klassieke muziek. Scherder: ‘Ik vraag het publiek bijvoorbeeld om naar stukjes muziek te luisteren, en daarna zich die muziek in te beelden. In de studie die ik vervolgens aanhaal, blijkt dat sommige gebieden in allebei de gevallen geactiveerd worden, en andere alleen in één van de gevallen. Een aantal hersengebieden speelt voortdurend een rol, of je nu muziek luistert of inbeeldt, of dat instrumentale muziek is of zang. Ik vind dat helemaal fantastisch.’
Zo stimuleert muziek bijvoorbeeld ook de hersengebieden die betrokken zijn bij empathie, het vermogen om je in anderen in te leven. Muziek is emotie, ook neurologisch gezien. Waarom dat zo is, is overigens onduidelijk. Alle mensenvolken maken muziek, dus het zal wel ergens goed voor zij, denken evolutiebiologen dan. De Amerikaanse psycholoog Steven Pinker - twee jaar geleden op bezoek in Leiden vanwege de Tinbergenlezing - opperde ooit dat het vooral een aangenaam bijproduct is van ons taalvermogen. Dat lijkt wat kort door de bocht: taal en muziek zijn deels overlappende, maar ook deels gescheiden zaken.
‘Mensen die niet talig meer zijn, kunnen nog wel veel steun hebben aan muziek’, zegt Scherder. ‘En er zijn mensen met afasie die niet meer kunnen zeggen wat ze willen, maar nog wel een boodschap kunnen zingen. De vraag waarom muziek een emotionele lading heeft, gaat over de vraag: waarom vind je iets mooi? Dan ga je weg bij de neurowetenschappen.’
Promovendi van Scherder onderzoeken op verschillende manieren de invloed van muziek. Kan rapmuziek nuttig zijn voor jongeren die problemen hebben met het reguleren van hun emoties? Als je middelbare scholieren drie uur cultuuronderwijs met veel muziek geeft, heeft dat gevolgen voor hun reken- en taalprestaties? ‘We bekijken ook de effecten van muziek in de bajes. Wat zijn de gevolgen op jonge gedetineerden, en op hun nog ontwikkelende brein? Die ontwikkeling is niet altijd vlekkeloos verlopen, weten we al. Anders zaten ze daar niet.’
Scherder is echter vooral bekend van zijn onderzoek naar dementie. Ook bij die patiënten kan muziek een grote rol spelen: ‘Als je mensen die diep in de dementie zitten, muziek uit hun jeugd laat horen, activeert dat oude herinneringen. Zo kun je mensen die helemaal in zichzelf gekeerd zijn, laten ontluiken. Het is indrukwekkend wat je daarmee bereikt: ze hebben weer plezierige momenten in hun dag. Ik zag dementerende mensen die zichzelf niet meer konden verzorgen, maar nog wel Brahms of Schubert konden spelen, en daardoor uit hun depressie kwamen. Het is geen herstel, maar het zijn wel positieve gevolgen, en dat is heel belangrijk zolang we zulke ziektes niet kunnen genezen.’
Koninklijk Conservatorium, Den Haag
Do 12 februari, 20:00 u, € 7,50