Verleden jaar ontdekte de Vrije Universiteit Brussel dat de bij hun gepromoveerde criminoloog Patrick van Calster had geplagieerd in zijn proefschrift uit 2005. Van Calster was na een tussenstop in Leiden hoogleraar geworden in Groningen. De Rijksuniversiteit daar ontsloeg hem toen de fraude uitkwam, en ging samen met Leiden aan het spitten in het wetenschappelijke oeuvre van de hoogleraar. Bij fraude wordt een strenge quarantaine om iemands artikelen aangelegd, en gaat een speciale commissie uitzoeken hoe diep de rot precies zit.
Wat bleek: Van Calster had soms wat slordig geciteerd, maar het plagiaat bleef beperkt tot zijn proefschrift. Dat was alles. Zijn ontslag blijft gehandhaafd, al was het maar omdat je nu eenmaal geen hoogleraar kunt worden zonder doctorstitel.
Hoe nu verder? Dit is geen grootschalige fraude à la Bax of Stapel. In de onderzoeker bleek ondanks zijn valse start een verdienstelijk criminoloog te schuilen; zijn postdoctorale werk was immers goed genoeg om hem een hoogleraarstitel te bezorgen. Hij was ook een verdienstelijk docent; in Leiden werd hij ooit genomineerd voor de onderwijsprijs. Twee van zijn Leidse ex-collega’s herinneren zich hem als ‘oncollegiaal’ (Pagina 5), maar oncollegialiteit is helaas een eigenschap die wijd verspreid is aan universiteiten, ook deze.
Het zou, kortom, een tikje zonde zijn om Van Calster te veroordelen tot een carrière buiten de criminologie, enkel omdat hij tien jaar geleden een keer iets te gretig de Ctrl-V sneltoets hanteerde. Een student die ernstig plagieert wordt wel van zijn opleiding geschopt (en terecht) maar niet vervolgens uit het hele hoger onderwijs geweerd. De voormalig Leidse hoogleraar René Diekstra is na zijn plagiaatzaak uiteindelijk ook weer aan de wetenschappelijke bak gekomen.
Hoe zijn criminologische carrière er verder uit zal zien, is onduidelijk. Nog een keer hoogleraar worden zit er vermoedelijk niet in: er zijn genoeg werkloze criminologen zonder smet op hun blazoen. Als we echter iemand die zich zijn hele leven heeft gespecialiseerd in de criminologie op de vuilniswagen zetten, zou dat zonde zijn van het geld dat de samenleving in hem heeft geïnvesteerd. De eerste stap in het herstel is een proefschrift. Dit keer wel echt zelf geschreven, graag. Met de inmiddels opgedane kennis en ervaring zou het een eitje moeten zijn voor de voormalig hoogleraar. Maar waar? Nogmaals promoveren aan de VUB zal niet gaan. De Rijksuniversiteit Groningen, die hem ontsloeg, zal hij de tienduizenden euro’s die een promotie oplevert niet gunnen.
Zou de Universiteit Leiden die rol niet op zich kunnen nemen? Onverbiddelijkheid en zero tolerance in het aangezicht van wetenschapsfraude is natuurlijk heel stoer, en je kan je er als universiteit mooi mee op de borst slaan. Vergevingsgezindheid en Realpolitik zijn echter ook belangrijke waarden. Je hoeft geen criminoloog te zijn om aan te voelen dat misdaad en straf zich wel enigszins tot elkaar horen te verhouden.
Bart Braun