Wetenschap
Het nieuwe doe-het-zelven
Wat zijn de maatschappelijke, juridische en ethische aspecten als straks de 3D-printers oprukken? ‘Je krijgt de hele Pirate Bay-discussie nog een keer, maar nu over voorwerpen.’
Bart Braun
woensdag 6 november 2013
Ze zijn lelijk, onnauwkeurig en ontploffen in je hand, maar in theorie kan je vuurwapens printen. Moet een wetgever daar iets van vinden?

‘Het gaat richting de hype-hoek’, moppert dr. Bibi van den Berg, als ze de recente media-aandacht voor 3D-printers overziet. ‘Er worden veel dingen gezegd die niet kloppen, en er worden beloftes gedaan die niet realistisch zijn.’ Jammer voor wie hoopvol werd van alle berichtgeving, maar het printen van organen zit er voorlopig nog niet in. Ook het wereldvoedselprobleem laat zich niet makkelijk oplossen met 3D-printers. Net als bij gewone printers moet er namelijk wel eerst een cartridge in. ‘Het zijn geen magische machines. Als je een worteltjestaart wilt printen, zul je toch echt eerst wortels, bloem en andere ingrediënten in je printer moeten stoppen.’

Techniekfilosofe Van den Berg werkt voor eLaw, het centrum voor en digitale technologie van de universiteit. Ze is mede-organisator van een congres over 3D-printen; volgende week in Leiden. ‘Veel van zulke congressen gaan over de technische en materiaalkundige aspecten. Wereldwijd is er maar een handjevol dat spreekt over ethiek, de politieke kanten, de gevolgen voor de samenleving en het bedrijfsleven. Het is echter wel belangrijk om over zulke dingen na te denken, als de technologie doorbreekt.’

Voor wie het even gemist heeft: een 3D-printer is precies wat de naam zegt: een machine die objecten uitprint. Je stopt er een grondstof in, vertelt wat het moet worden, en vervolgens spuit of smelt het apparaat die vorm. Die grondstof is meestal plastic, maar je hebt ook printers die metaalpoeders aan elkaar laseren. Speciaal voor banketbakkers bestaat er een versie die chocolade in elke denkbare vorm print.

De eerste patenten stammen alweer uit de jaren tachtig, maar zoals elke technologie ontwikkelde het 3D-printen zich verder. Resolutie, betaalbaarheid en gebruikersgemak gingen erop vooruit – je kan het ontwerpwerk desnoods doen in Minecraft¸ of gewoon wat foto’s maken met een smartphone en een app het 3D-model laten uitrekenen. Als volgend jaar de eerste van die patenten verlopen, wordt het driedimensionaal printen nog een stuk goedkoper en toegankelijker, verwacht de technologiewereld.

Stel, u hebt zo’n ding. Wat zou u ermee printen?

Fabrikanten maken prototypes, en hopen dat de technologie ooit zo goedkoop wordt dat ze ermee kunnen massaproduceren. Nike print schoenen die precies op iemands voet zijn afgestemd. Creatievelingen maken oorbellen, meubels, iPad-hoesjes, lampenkappen en soms zelfs protheses.

Een van de sprekers op het congres zal het speciaal hebben over de relatie die mensen met hun voorwerpen hebben. Ga je met je eigen prints anders om dan met dingen die je gewoon in de winkel hebt gekocht?

Je kan natuurlijk ook speelgoed of merkproducten printen, of andere dingen waar de maker rechten op heeft. Speelgoedfabrikant Games Workshop stuurde haar advocaten af op iemand die een eigen variant had ontworpen van een tank uit een van haar spellen, en het model online had gezet. ‘Je krijgt de hele Pirate Bay-discussie over films, software en muziek nog een keer, maar dan over voorwerpen. En ingewikkelder, omdat je niet alleen zit met auteursrecht, maar ook met patenten en merkenrecht’, voorspelt Van den Berg.

‘Gucci vindt het uiteraard niet leuk als jij thuis hun tasje kan printen’, vervolgt ze. ‘Maar wat als je dat tasje aan mij verkoopt, en het mij op een of andere manier verwondt? Ben jij dan aansprakelijk? De fabrikant van de printer, of van de cartridge? Of de ontwerpers bij Gucci, misschien?’

Meerdere sprekers op het congres zullen het hebben over auteursrecht en aansprakelijkheidskwesties. Van den Berg: ‘Het is nu goed afgesproken in het consumentenrecht wat je rechten zijn en waar je terecht kunt als je koffiezetapparaat in brand vliegt. Hoe dat straks moet, is voor mij de grote vraag.’

Volkomen andere vraag: hoe gaan onze spullen eruit zien in een wereld vol 3D-printers? Veel van wat we nu kopen wordt spotgoedkoop geproduceerd in andere landen. Gevolg is dat het vaak goedkoper is om iets te vervangen dan om het te repareren. Dat kan veranderen: ‘Stel je voor dat een fabrikant van vaatwasmachines een databank maakt met alle 3D-modellen van alle onderdelen. Dan hoeft de monteur geen grote hoeveelheden schroefjes en andere stukken op voorraad te hebben. Dat maakt die machines duurzamer, terwijl fabrikanten die onrepareerbare producten maken er ineens slechter op staan.’

Dat is geen denkbeeldig voorbeeld. Vliegtuigfabrikant Airbus, bijvoorbeeld, heeft op alle vliegvelden ter wereld alle reserveonderdelen van hun toestellen liggen, want als er iets stuk is, moet die kist zo snel mogelijk weer de lucht in. Al die onderdelen samen vormen een enorme hoeveelheid geld en materiaal die vastligt, terwijl het overgrote gedeelte ervan nooit zal worden gebruikt. Als je al die magazijnen vol boutjes en propellers kan vervangen door 3D-printers, druk je enorm de kosten. Technisch zijn er nog wat problemen – de boutjes moeten wel echt precies passen bij de moertjes, ook als het boutje in New York is geprint en het moertje in Cairo – maar dit is wel de kant die Airbus op wil.

‘Voorraadbeheer, slimmer omgaan met grondstoffen, efficiënter transport, daar zitten de grote toepassingen. Zelf je eigen meubels printen is leuk, maar goedkoper dan Ikea zal het niet gauw worden. De meeste mensen hebben er ook geen behoefte aan.’

Het Leids Volkshuis, Apothekersdijk 33A, 14 en 15 november

Pistolenprinter

Ook op het congres: het geprinte pistool. De Amerikaanse grondwet garandeert het recht van elke burger om een vuurwapen te dragen. Die wet is echter geschreven in een tijd dat Amerika dunbevolkt was, weinig politie had, en een pistool een onnauwkeurig ijzeren pijpje dat in je hand kon ontploffen. Na elke grote schietpartij gaan er stemmen op om het wapenrecht wat aan te passen, en dat maakt vuurwapenliefhebbers bang. Als de overheid je wapens afpakt, wat kun je dan nog als ze vervolgens je andere rechten ook afpakt?

Om de wapenafpakkers voor te zijn, zette het bedrijfje Defense Distributed het eerste model voor een printbaar pistool online. Er zat één metalen onderdeel in, met als voornaamste reden dat het wapen pieppoortjes af laat gaan. De huidige printpistolen hebben zijn onnauwkeurige plastic pijpjes die in je hand kunnen ontploffen, en je hebt voorlopig een heel wat zwaarder apparaat nodig dan de huis-tuin-en-keuken 3D-printers om ze te kunnen maken. Als je per se wilt schieten, ben je beter en goedkoper uit met een echt vuurwapen.

‘Natuurlijk, je kunt een vuurwapen krijgen, als je het echt wilt’, aldus Van den Berg. ‘Het is echter een stuk moeilijker dan een ontwerp downloaden en op print drukken. Op het congres zal socioloog Gert van Vugt spreken over de hele discussie over plastic wapens. De uiterst rechtse angst voor gun control stond ineens hand in hand met de linkse voorstanders van vrijheid van informatie, en de discussie werd volledig gepolariseerd.’

Sleutels

Politiebureaus hebben vaak dezelfde sleutel voor verschillende sets handboeien. Dat is wel zo handig bij het overdragen van arrestanten, of als er een keer een sleuteltje zoek raakt. Het wordt ineens verrekte onhandig als iedere boef met een 3D-printer die sleutels na kan maken. Voor goedkopere handboeien was dit al een paar jaar een probleem, maar verleden jaar demonstreerde een Duitse hacker dat het ook kon bij de boeien van echte topmerken, die hun stinkende best deden om hun sleutels uitsluitend in politiehanden te houden.

En gewone huissleutels? Die hacker had originele handboei-sleutels nodig om ze na te kunnen maken, maar bij een voordeurslot is het vaak mogelijk om de sleutel uit te printen met alleen een paar telefoonfoto’s. In 2008 liet een Amerikaanse hoogleraar zien hoe hij een bruikbare sleutel kon maken vanaf een foto die hij met een telelens had gemaakt, op meer dan zestig meter afstand. In augustus van dit jaar maakten studenten van het Massachusetts Institute of Technology bekend dat ze met enkel een foto de zogenaamd ondubliceerbare sleutels van topmerk Schlage Primus na konden maken. Wellicht dat de klassieke sleutel met tandjes gaat verdwijnen in het tijdperk van de 3D-printer, opperden ze.