En: was Wier de grondlegger van de psychiatrie?

‘Die bewering is onzinnig. Simpelweg omdat een wetenschapsgebied ontstaat door de bijdragen van veel verschillende onderzoekers. Er is dus niet één grondlegger. En hoe Wier gezien wordt, kan nogal verschillen. Sommigen zetten hem zelfs weg als een onbeduidend figuur. Ik ben van mening dat hij een grote rol had in de ontwikkeling van de psychiatrie. En dan niet, zoals traditioneel gedacht wordt op basis van zijn boek over hekserij, maar door Over de toorn als ziekte, een beschrijving van pathologische woede. Hoe kwam het dat sommige mensen voortdurend rancuneus en boos waren? Filosofen als Seneca hadden daar al eerder over geschreven maar die zagen het meer als een morele ondeugd dan als een ziektebeeld.’

Hij verzette zich ook tegen martelarij en de waterproef. Hoe uniek was hij daarin?

‘Hij ontleende wel allerlei ideeën aan andere auteurs, maar hij was een van de eersten die alles systematisch bij elkaar bracht. De waterproef vond hij inderdaad klinkklare onzin.

‘Maar wij zouden van een arts verwachten dat hij dat deed op medisch-wetenschappelijke gronden. Hij deed het echter op basis van theologische gronden. Hij vond namelijk dat de mens geen Godsteken kon afdwingen. En martelarij werkte niet volgens hem omdat de bekentenissen door pijn en angst werden ingegeven. Wie fysiek zwak was, zou door de pijn net vatbaar zijn voor de listen van de duivel.’

Hij zou zijn boek over hekserij niet louter uit menslievende drijfveren hebben geschreven. Carrièretechnische overwegingen speelden ook mee.

‘Maar bij welke wetenschapper speelt dat geen rol? Dat is maar normaal, het doet geen afbreuk aan zijn werk. Op een bepaald aantal thema’s was hij absoluut een pleitbezorger. En hij had stevige kritiek op de katholieke kerk.’

Door die kritiek zou hij dan net weer door Franse psychiaters in 19e eeuw tot grondlegger worden gebombardeerd.

‘Klopt. Maar het beeld dat hij alleen daardoor bekend is geworden is onjuist. Onderzoekers die dat denkbeeld huldigen zien over het hoofd dat Wier daarvoor al zeer beroemd was, ook als mede-grondlegger van de psychiatrie.’

U studeerde psychologie. Dook Wier op in uw syllabus?

‘Nee, ik leerde hem toevallig kennen toen ik in Tilburg doceerde. Daar was een ziekenhuis naar hem vernoemd. Toen ik leerde dat Jan Wier niet de eerste directeur of zo was, raakte ik gefascineerd. Ook nu, twee jaar na het verschijnen van mijn biografie, ben ik nog steeds bezig met artikelen over hem.’

Thomas Blondeau

De Jelgersma-lezing vindt plaats dinsdag 11 juni van 16.15 - 17.30 uur in het Leids Universitair Medisch Centrum, collegezaal 4, locatie K1-S.