De Leidse hoogleraar internationaal humanitair recht en partner bij Böhler Advocaten Liesbeth Zegveld wil dat het Openbaar Ministerie (OM) een onderzoek start naar de rol van Jorge Zorreguieta (85) tijdens de militaire dictatuur in Argentinië. Zorreguieta was eerst staatssecretaris en later minister van Landbouw onder het bewind van generaal Videla.
Gedurende de ‘vuile oorlog’ die duurde van 1975 tot 1983, vielen naar schatting 30.000 doden. Ook op het ministerie van Zorreguieta verdwenen werknemers. Zegveld deed meerdere keren in opdracht van nabestaanden aangifte.
‘Dit speelt al veel langer’, zegt Zegveld. ‘In 2001 heb ik samen met collega Britta Böhler aangifte gedaan. Dat was op verzoek van de diplomaat Maarten Mouri, die zich zorgen maakte over waar het met het koningshuis naar toe zou gaan als meneer Zorreguieta met hen familiebanden aanging.
‘Hij heeft de Universiteit van Amsterdam toen verzocht een onderzoek te doen naar de haalbaarheid van vervolging. Kon er strafrechtelijke verantwoordelijkheid gekoppeld worden aan Zorreguieta? Het antwoord was: ja.
‘Toen vroeg hij of wij een aangifte wilde opstellen. De belangen waren zo groot dat de zaak meteen bij de Hoge Raad belandde. Het moest allemaal net geregeld worden voor 02-02-2002. Dat gebeurde ook.’
Wat is er nu veranderd?
‘De oude aangifte was gebaseerd op foltering. In december 2010 trad een nieuw akkoord in werking, het Internationaal Verdrag inzake de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijning. Dat schiep nieuwe mogelijkheden. Het gaat hier juist om verdwenen personen.
‘De juridische blokkades vielen weg en in 2011 deden we opnieuw aangifte. Toen zei het OM dat er te weinig bewijs was. Het feit dat er werknemers van zijn ministerie verdwenen, wilde volgens hen niet zeggen dat Zorreguieta dat wist of daar een rol in speelde.
‘Opmerkelijk, als ik boven op mijn kantoor zit te werken en er verdwijnen op de begane grond collega’s, dan moet er wel iets uitgelegd worden. Het OM zegt: zoek het zelf maar verder uit slachtoffers. Kom maar met meer bewijs. Tot die tijd doen ze niets.’
Hoe komt dat?
‘Tja. Ze willen gewoon niet aan de zaak. Dat is duidelijk.’
Maar er kwam toch nog nieuwe informatie?
‘Ja. Journalist Arnold Karskens (zie kader) vond het wel een interessante zaak. Hij is naar Argentinië gegaan om onderzoek te doen. En hij heeft behoorlijk wat boven water gekregen.
‘In januari hebben we de nieuwe informatie naar het OM gestuurd. Het is een antwoord op hun standpunt dat het geen zin heeft om onderzoek te doen. Een reactie komt vast kort voor 30 april.’
Wat zijn dan die nieuwe feiten?
‘Het zijn geen dingen die de zaak in kannen en kruiken brengt. Duidelijk is wel dat op het Nationaal Instituut voor Landbouw en Visserijtechnologie (INTA), waar Zorreguieta als minister van Landbouw verantwoordelijk voor was, systematisch werknemers verdwenen.
‘En ook administratief zijn die weggepoetst. Salarissen werden stopgezet, in detentie moesten slachtoffers ontslagbrieven tekenen. Een nabestaande vertelde dat een dag na de verdwijning zo’n ontslagbrief op de mat viel. Er zat systeem in. Er was samenwerking tussen militairen, de politie, het instituut en het ministerie. Dan kan je niet zeggen, zoals Zorreguieta doet: “Ik wist het niet.”
‘In een artikel in de Volkskrant in februari vertelt Mario Cadena Madariaga, een goede vriend, collega en generatiegenoot van Zorreguieta dat hij op de hoogte was van de verdwijningen en de junta van harte steunde.
‘Het komt dommig over dat Zorreguieta zegt dat hij van niets wist. Maar toegeven wel op de hoogte te zijn, betekent dat hij er iets tegen had moeten doen.’
Kan het OM dat ter plekke onderzoeken?
‘Alleen met toestemming van de Argentijnen. Maar die kunnen ook het zelf doen en de informatie met het OM delen.’
Wat is er nog nodig om hem te vervolgen voor strafrechtelijke aansprakelijkheid?
‘Ik denk niet dat er een verdwijningsbevel met daarop een handtekening van Zorreguieta wordt gevonden. We gaan niet iets roepen waar we geen aanwijzing voor hebben. Maar het regime was een criminal enterprise. Daar maakte hij onderdeel van uit.’
Waar moet Zorreguieta worden berecht?
‘Het is het beste als dat in Argentinië gebeurt. De zaak heeft daar mede door de nieuwe feiten aan belang gewonnen. Het staat op de agenda. Maar als zij het niet doen, moet hij in Nederland worden vervolgd en berecht.
‘Als het OM de aangifte afwijst dan vragen we het Gerechtshof in Den Haag dit besluit te toetsen. Het Hof kan het OM alsnog verplichten een onderzoek te starten.’
Mocht hij schuldig worden bevonden, welke straf kan hij dan verwachten?
‘Dan wordt het levenslang.’
Heeft u negatieve reacties gehad op de aangiftes?
‘In 2001 was het een donderslag bij heldere hemel, toen was er een mix van negatief en positief commentaar. Nu is dat veel minder. Nederland heeft wel in de gaten dat het niet klopt wat Zorreguieta gedaan heeft.
‘Hij komt op 30 april niet naar de inhuldiging omdat de aangifte er ligt. Ik denk dat zonder de aangifte er minder aandacht zou zijn voor het dossier. Dan was hij wellicht wel gekomen. PvdA-fractievoorzitter Diederik Samsom heeft bijvoorbeeld gezegd dat hij er gewoon bij kon zijn.’
Moet Máxima publiekelijk een standpunt innemen over de kwestie? En het Koningshuis?
‘Ik heb daar wel een privé-mening over, die staat los van de zaak. Het gaat niet om haar. Het gaat over hem. Maar tegelijkertijd is hij hier voor Máxima. Dit mengt met het koningshuis, dat vind ik wel moeizaam. Je denkt toch: “Als het hier misgaat; er oorlog komt. Welke kant kiezen ze dan?” Wat zijn je normen en waarden met iemand als Jorge Zorreguieta op de achtergrond?
‘Deze aangifte is geen frivool dingetje. Het is gewoon een drama, zo donker als het maar zijn kan. Die mensen komen nooit meer terug. De nabestaanden komen nooit tot rust. Dat zouden de Zorreguietas en de koninklijke familie zich zeer aan moeten trekken. Wordt er bij hen thuis over de slachtoffers gesproken? Dan denk ik wel: Máxima, het is de geschiedenis van jouw land.’
‘Nederland heeft de plicht dit te onderzoeken’
Journalist Arnold Karskens ging naar Argentinië en dook daar nieuwe informatie op over de verdwijning van medewerkers van instituten waar Jorge Zorreguieta verantwoordelijk voor was. De resultaten van zijn onderzoek zijn inmiddels naar het Openbaar Ministerie gestuurd.
Wat heeft u in Argentinië gedaan?
‘Ik heb verklaringen opgenomen van medewerkers van de landbouwinstituten en nabestaanden van slachtoffers. Zorreguieta was verantwoordelijk voor deze instituten. Het blijkt dat ontvoerde medewerkers de volgende dag ook zijn verwijderd uit de administratie. Dat kan de portier niet hebben geregeld. Dat is met medeweten van de leidinggevenden of door leidinggevenden zelf gedaan.
‘We weten niet of Zorreguieta geholpen heeft met de verdwijningen, maar hij wist er wel van af. Dan vind ik dat je hem moet uitnodigen naar het politiebureau te komen om daar uit leggen hoe dat zit.’
Vindt u dat het Openbaar Ministerie met deze nieuwe informatie een onderzoek moet starten?
‘Als het OM dit laat liggen, dan wordt ze dat nog heel lang nagedragen. We doen dit niet alleen voor nabestaanden en slachtoffers maar ook voor de Nederlandse rechtsstaat.
‘Het is niet uit te leggen dat iemand in Nederland voor iets kleins wordt vervolgd terwijl iemand die onderdeel uitmaakte van de ergste dictatuur ooit in Zuid-Amerika niet eens om uitleg wordt gevraagd.’
Waarom onderneemt het OM nog geen actie?
‘Het ligt politiek wellicht te gevoelig. Van de zaak Julio Poch (piloot die verdacht wordt van betrokkenheid bij de dodenvluchten tijdens het Videla-regime, red.), wordt dan weer wel werk gemaakt. Die kwestie kwam in versnelling door een gesprek aan een borreltafel. In de zaak Zorreguieta zijn veel concretere aanwijzingen.’
Moet het koningshuis zelf nog reageren op de kwestie?
‘Het koningshuis staat er los van. Maar het is wel zo dat deze man regelmatig naar Nederland komt en straks naast de koning loopt. Dan heb je de plicht om te onderzoeken wie deze persoon is en wat hij heeft gedaan.’