‘Waarzeggerij klinkt te zweverig. Ik gebruik nu de term divinatie: het vinden van tekens in je omgeving waarvan je denkt dat ze van de goden komen’, vertelt Kim Beerden (29). Donderdag promoveerde ze op haar proefschrift Worlds full of signs. Ancient Greek divination in context. ‘Die tekens gaven antwoord op zo’n beetje alle vragen die je kon hebben. Over individuele zaken, zoals ziektes, het krijgen van kinderen, het ondernemen van een reis, of je moest trouwen met een bepaalde vrouw of niet. En als collectief kon je bijvoorbeeld vragen of het een goed idee was om ten oorlog te trekken en aan welke god er geofferd moest worden.’
Iedereen kent de orakels van Delphi en Dodona, waar men uit de hele Griekse wereld naar afreisde om advies te vragen. ‘Maar de oude Grieken hadden meer vormen van divinatie, zoals de leverschouw, waarbij een expert de lever van een geofferd dier aandachtig bestudeerde. Als die er bijzonder uitzag kon dat ergens op wijzen.’
Een ander teken was de vogelvlucht. De gewone Griek kon uit de vliegrichting van vogels ook wel zijn conclusies trekken, maar voor de zekerheid bezocht hij vaak nog zo’n expert. ‘Dat waren freelancers, in Griekenland althans. In Neo-Assyrisch Mesopotamië werkten dergelijke experts juist ook in dienst van de koning. Zij deden wat meer bestuurlijke uitspraken, over mogelijke aanvallen van andere legers, maar bijvoorbeeld ook of een zieke kroonprins nog wel beter werd.’
Volgens Beerden werkte Mesopotamische divinatie als een telescoop, waarmee je in de verdere toekomst kon kijken. Bij de Grieken en Romeinen was het eerder een vergrootglas voor de zeer nabije toekomst, het heden en het verleden. En Mesopotamische experts deden daadwerkelijk voorspellingen, terwijl Griekse experts het publiek meer van advies voorzagen. ‘Er zullen ongetwijfeld Mesopotamische experts geweest zijn die hun baan verloren doordat ze het bij het verkeerde eind hadden. Op adviezen ben je natuurlijk wat minder vast te pinnen.’
Ze beschrijft in haar onderzoek ook verschillen in de afkomst en de status van de experts. ‘Romeinse experts kwamen uit families van hoge piefen, waardoor ze vanzelf al een hoge status hadden. Ook in Mesopotamië kwamen ze uit redelijk vooraanstaande families. Die Griekse freelancers konden daarentegen uit alle lagen van de bevolking komen, maar ze hadden wel meer persoonlijke autoriteit dan hun collega’s in Mesopotamië - als ze goed waren tenminste. Waar de Mesopotamiërs zich baseerden op bestaande kleitabletten die letterlijk beschreven wat het bijvoorbeeld betekende als er een bepaald lobje van de lever miste, moesten de Griekse experts het hebben van hun eigen inzicht en charisma. Zij moesten eigenlijk een show opvoeren.’