Wanneer is een broodjeaapverhaal nu een broodjeaapverhaal? Hanteert u criteria?

‘Dat is precies waar het proefschrift over gaat waar ik mee bezig ben. Mijn definitie is dat het om sterke verhalen gaat die extreme gebeurtenissen bevatten en waarbij de waarheid ter discussie staat. De verhalen hoeven dus niet per se onwaar te zijn. Zolang iedereen het erover eens is dat een verhaal onwaar is, is er geen discussie en ga ik het dus niet onderzoeken.’

Hoe walgelijker een verhaal, hoe groter de kans dat het wordt doorverteld, blijkt uit onderzoek.

‘Ja. Alleen als het waarheidsgehalte nihil is, is er weinig kans dat het verspreid wordt. Maar als je kunt kiezen uit twee verhalen die even waarschijnlijk zijn, terwijl de ene een stuk walgelijker is, zal die veel sneller de ronde doen. Walgelijkheid wint het van waarschijnlijkheid.’

Vertel eens een walgelijk verhaal.

‘Zo’n tien jaar geleden speelde een heel heftig verhaal in Nederland dat ook betrekking had op Leiden. Een student vertelde me dat hij van zijn vriendin had gehoord van een smileybende. Die zou meisjes lastigvallen in de buurt van de Haarlemmerstraat. ’s Nachts trokken ze meisjes van de fiets en lieten haar de keus of ze een groepsverkrachting of een smiley wilde. Een smiley was verminking: ze sneden inkepingen bij je mondhoeken zodat je voor de rest van je leven een smiley zou houden. Dat was toen echt nieuws.’

Terwijl er geen bewijzen waren.

‘Klopt. De politie zei dat er niets gebeurd was wat op deze praktijken leek. Maar degenen die de verhalen vertellen zijn niet zo geïnteresseerd in de bewijzen. Zij voeren als argument op dat niemand het zeker kan weten en je mensen maar beter kan waarschuwen.’

U schrijft ook over krijtkrabbels naast voordeuren. Die tekens zouden geheimtaal voor dieven zijn. Via Twitter waarschuwde een politieagente ervoor, maar u ontkracht het bestaan.

‘Dat verhaal gaat nu inderdaad rond in Nederland. Ik weet alleen zeker dat die tekens niets met dieven te maken hebben, want ik heb iets gedaan wat de politie zelf niet heeft gedaan: ik heb gebeld naar allerlei instanties. Politieopleidingen, het Landelijk Parket, de voorlichters van de korpsen in de grote steden. Allemaal wisten ze van het bestaan af, maar niemand kon een misdrijf in verband brengen met de krijtkrabbels.’

Zorgen de sociale media dan voor een toename van het aantal geruchten?

‘Mijn indruk is dat grote broodjeaapverhalen niet meer of minder voorkomen dan tien jaar geleden. Verhalen gaan nu alleen wel sneller rond. Maar omdat allerlei soorten mensen op Twitter zitten, worden geruchten ook sneller doorgeprikt. Wat dat betreft hebben sociale media een zelfreinigend vermogen.’